Úrval - 01.02.1944, Page 120

118
ÚRVAL
Fóígangandi maður sér það í
þessari mynd, bifreiðarstjórinn
í hinni og flugmaðurinn í enn
annari. Öll reynsla er afstæð
gagnvart þeim, sem fyrir
reynslunni verður. Hinn eini
hlutlægi veruleiki í alheiminum
er sameining allra þeirra
reynslumöguleika, sem til
eru. Algild sannindi eru því
hvorki meira né minna en,
heildarniðurstaða allra afstæðra
athugana. Þetta er aðeins
stærðfræðilegt orðalag á þeirri
kenningu Spinoza, að hugur
guðs sé sameining allra mann-
legra huga, innan ramma eilífð-
arinnar — ,,sub specie ætern-
itatis". Einstein var dyggur
lærisveinn Spinoza.
En hann var ekki jafn sam-
mála Newton. Newton hélt því
fram, að það sé eðlisnauðsyn
hlutanna að vera kyrrir, en
Einstein lýsti yfir, að allt sé
raunverulega á hreyfingu. En
hraði hlutanna, sem á hreyf-
ingu eru í alheimnum, er afstæð-
ur hver gagnvart öðrum, sam-
kvæmt kenningu hans. Ein und-
antekning er þó frá þessari af-
stæðu hreyfingu — hinn jafni
hraði ljóssins. Þessi hraði —
um 300.000 km. á sekúndu —
er mesti hraði, sem við þekkj-
um. Það er hinn eini óumbreyt-
anlegi þáttur í öllum reikning-
um okkar um afstæðan hraða
hlutanna.
En afstæðiskenningin fjallar
ekki eingöngu um hraðann
heldur og um stefnuna. Setj-
um svo, að við stöndum uppi á
turni og látum stein falla til
jarðar. Okkur virðist steinninn
falla beint niður. En hugsaður
athugandi í geimnum — á máli
Einsteins þýðir ,,athugandi“
annaðhvort persóna eða mæl-
ingatæki — myndi álíta aðt
steinninn félli í boga, vegna
þess að athugandinn fylgdist
ekki aðeins með falli steinsins
til jarðar heldur og snúningi
jarðarinnar um möndul sinn.
Öðrum athuganda, sem væri
ekki staddur í geimnum, heldur
á annarri reikistjörnu, sem ekki
hreyfist eins og jörðin, myndi
virðast steinninn fara enn aðra
braut. Allar brautir eða stefn-
ur hluta á hreyfingu eru því
afstæðar og eru hver um sig
bundnar þeim sjónarhóli, sem
þær eru athugaðar frá. Og
þannig komumst við að raun
um,að bæði hraði og stefna
hluta á hreyfingu eru afstæð.
En með þessu er ekki nema
hálf sögð sagan. Þriðji þáttur-