Úrval - 01.12.1956, Page 83

ÞRÓUN HEILANS OG STARFSEMI HANS
81
dregur á eftir sér kjöt, getur
hænt að sér hákarl, sem er
margar mílur í burtu. Bragð-
skyn vort er aðeins í munninum
og þefskyn aðeins í nefinu vegna
þess, að í öllum æðri dýrum hafa
bragðnæmar og þefnæmar
frumur, á sama hátt og Ijós-
og hljóðnæmar frumur, safnast
fyrir á takmörkuðum svæðum.
Öðru máli gegnir um þær frum-
ur, sem næmar eru fyrir hita
og þýstingi; um allan líkamann
ei'u dreifðir um 200.000 lifandi
,,hitamælar“ og um hálf milljón
„þrýstimæla", og næstum jafn-
dreifðar eru þrjár eða fjórai'
milljónir fruma, sem gefa frá
sér merki, er heili vor túikar
sem sársauka, og sem reynsla
kynslóðanna hefur kennt oss að
telja óþægilegan.
Enda þótt oss virðist skynj-
anir vorar gjörólíkar hver ann-
arri, verða þær allar — sjón,
heyrn, ilman, smekkur og til-
finning — til fyrir áhrif sams-
konar taugastraums. Þegar vér
finnum angan af rós og horfum
á hana, berst samskonar raf-
straumur með skyntaugunum
frá nefi og augum til heilans.
Hver skynjun vor verður, fer
eftir því hvaða miðstöð í heil-
anum veitir honum viðtöku.
Eftir því sem skynfæri dýr-
anna urðu fullkomnari, skýrðist
vitund þeirra og líf þeirra öðl-
aðist meiri fyllingu. Skynfærin
hafa þó þroskast mjög misjafnt
hjá hverri tegund um sig. Þef-
næmi er þroskamest hjá sum-
um skordýrum, svo sem nátt-
fiðrildunum, sem með þefnæmis-
frumum sínum í fálmurunum
geta fundið maka, þótt hann
sé nokkrar mílur í burtu.
Þeffæri hundsins eru miklu full-
komnari en þeffæri mannsins,
og mikill hluti heilamiðstöðva
hans annast þá skynjun. Mað-
urinn treystir nú miklu minna
á þefvísi sína en áður fyrr, enda
þótt hún sé enn í býsna nánum
tengslum við tilfinningalíf hans.
Langmestur hluti þeirra upplýs-
inga, sem oss berast frá um-
heiminum, koma í gegnum aug-
un, samt er sjón sumra fugla,
t. d. fálkans, átta sinnum næm-
ari en sjón mannsins. Það er
heildarsumma þeirra skilaboða,
sem berast frá umheiminum, og
greining þeirra og túlkun, sem
vex og fullkomnast þegar þró-
un skynfæranna nálgast það
stig, sem hún er á í manninum.
1 heila hans urðu miðstöðvarn-
ar smám saman svo margbrotn-
ar, að algerlega nýtt fyrirbrigði
gat orðið til, fyrirbrigði það,
sem vér nefnum skynsemi.
Ilmanin, er í sumum æðri dýr-
um sendi skilaboð, sem æ full-
komnari miðstöðvar þurfti til
að veita viðtöku og nýta til
fulls, áorkaði því um síðir, að
ný verkaskipting kom til sög-
unnar: hin svonefndu heilahvel
urðu til. Aðgreining sumra
taugastrauma í mynztur varð
að lokum svo flókin, að þau
urðu fær um að örva sig sjálf,
þannig að þau gátu komið af