Læknaneminn - 01.03.1972, Blaðsíða 13

LÆKNANEMINN
13
legur sjúkdómur, sem árlega lagði
marga í gröfina (76, p. 55), svo
það þurfti engan skyrbjúg til að
margir dæju úr henni. Hér horfir
því öðru vísi við en með blóðsótt,
óvenju há dánartala af fólki á
bezta aldri vegna lungnabólgu,
bendir ekki til vaneldis á
því, eins og þegar um blóð-
sótt er að ræða (sjá kafla
5). Það er því ógerlegt að
meta réttilega hverju sinni, að hve
miklu leyti mikið mannfall af
völdum lungnabólgu stafi af van-
eldi, frekar en óvenju skæðum
sýklum. Af þeirri ástæðu verður
öndunarfærasóttum ekki gerð
frekari skil hér, en í skrá um hung-
ursóttir, sem kemur að greinar-
lokum, er einnig getið kvef- og
taksótta, sem gengu í hallærum
og/eða samtímis öruggum hung-
ursóttum. Ennfremur eru í hana
teknar þær ónafngreindar sóttir,
sem líklegt má telja, að stafi af
vaneldi, og er í því efni aðallega
stuðst við eftirfarandi tvö atriði
í háttum sóttanna. 1: að þær
leggist aðallega á fátæklinga,
og 2: að þær séu margbreyti-
legar í háttum (sótt með „ýms-
um háttum,“ „undarlegum veik-
leika“ o. þ. u. 1.). I töflu 5 eru
það þessar sóttir, sem taldar
eru í dálkinum sóttir. Annarra
farsótta en þessara og niðurgangs-
sótta er ekki getið í skránni, þó
þær hafi gengið samfara mann-
falli af vaneldi og það eflaust ráð-
ið einhverju um það, hve alvarleg
farsóttin varð. Eins og kemur
fram í heiti skrárinnar, þá greinir
hún frá þeim árum, sem með
meiri eða minni rökum má telja
til mannfellisára af vaneldi, og
skal nú gerð nánari grein fyrir því
mati. Það er talið örugglega mann-
fellisár af vaneldi, ef einhver trú-
verðug heimild segir, að þá hafi
menn látizt af hungri, bjargleysi,
harðrétti, vesöld eða öðru slíku,
þó ekki, ef tekið er fram, að ein-
ungis hafi verið um nokkrar eða
einstaka manneskjur að ræða, þá
er það talið til líklegra mannfellis-
ára af vaneldi. Það er einnig tal-
ið örugglega hungurfellisár, ef
sagt er, að fallið hafi margir af fá-
tækum, eða, að margir hafi látizt
úr hettusótt, hneppisótt eða blóð-
sótt, ennfremur ef mikið mannfall
er samtímis eða árinu eftir hall-
æri, án þess að orsakir mannfalls-
ins séu nánar tilgreindar. Hallæri,
sem kemur í kjölfar peningafell-
isárs eða annars hallæris, er talið
til líklegra mannfellisára af van-
eldi. Einnig þegar saman fara hall-
æri og einhver hungursóttanna,
sem taldar eru í töflu 5, eða þegar
tvær eða fleiri þeirra ganga sam-
tímis. í skránni eru öruggu mann-
fellisárin af vaneldi merkt með
stjörnu, en þau líklegu með stjörnu
innan sviga, svo lesandinn geti
gengið úr skugga um, hvernig
hvert einstakt ár sé flokkað.
Þorvaldur Thoroddsen (79)
taldi saman fjölda ára á öld „þeg-
ar mannfall til muna hefur orðið
af hallærum og sulti“ (p. 353). En
hann gerði enga tilraun til þess að
skilgreina nánar „mannfall til
muna“, og hann tekur heldur
ekki fram, hvaða einstök ár það
séu. Þegar bornar eru saman töl-
ur Thoroddsens við f jölda öruggra
mannfellisára á öld í töflu 5, þá
sést, að þau eru 2 fleiri á 14. öld,
6 á 17. öld og 4 fleiri á þeirri 18.
Það er líklegt, að mismunurinn, að
því er kemur til 17. og 18. aldar,
byggist að einhverju leyti á því,
að tölurnar í töflu 5 styðjast við
fleiri og betri heimildir en
Thoroddsen átti völ á; því þá voru
annálar Bókmenntafélagsins enn
óútgefnir. Þessu er þó ekki til að