Læknaneminn - 01.03.1972, Side 10

10
LÆKNANEMINN
1784, en þáverðaþar 36bráðkvadd-
ir, að meðtöldum þeim 15 úr N-
ísafjarðarsýslu, sem Vatnsfjarð-
arannáll h. yngsti telur vantalda
í manntalstöflunni fyrir árið
1784. Þetta ár látast í öllum sýsl-
um stiftisins mikið fleiri en fæð-
ast, en hinir bráðkvöddu eru að-
eins úr Mýra-, N-lsafjarðar- og
Strandasýslum, og verður ekki
séð, að þær sýslur gjaldi meira af-
hroð en aðrar sýslur stiftisins
það árið.
I Móðuharðindunum munu flest-
ir hafa orðið hungurmorða í
Vestur-Skaftafellssýslu, sam-
kvæmt skýrslu Jóns prófasts
Steingrímssonar létust í Kleifa-
hreppi í þeirri sýslu árin 1783—85
37% íbúanna og nær allir úr
hungri og hungursjúkdómum
(30, p. 48), sem bæði hann og
Magnús Stephensen gefa ítarlega
lýsingu á, sjá 4. kafla. En þrátt
fyrir það, að þeir lýsi einum þeim
magnaðasta skyrbjúgsfaraldri,
sem sögur fara af á íslandi, þá
geta þeir ekki um, að neinn hafi þá
orðið bráðkvaddur í Skaftafells-
sýslu, og kemur það heim við
manntalstöflurnar úr Skálholts-
stifti. Það fer naumast hjá því, að
Hannes biskup hefur veitt þessu
athygli, sem sjálfur var í Skál-
holti þessi ár og hafði manna
bezta aðstöðu til að fylgiast með
afleiðingum Móðuharðindanna.
Þess má svo geta, að annálar geta
aldrei um, að menn hafi orðið
bráðkvaddir í Skaftafellssýslu.
Af því, sem hér hefur komið
fram um bráðdauða, virðist, sem
um beina fylgni hans og hungurs
og skyrbjúgs sé ekki að ræða, þar
þurfi að auki einhver þáttur, sem
sérstaklega er bundinn við ver-
stöðvar, að koma til. Það má ætla,
að þeir, sem langt eru leiddir af
hungri og skyrbjúgi og hafa verið
að smá veslast upp, verði yfirleitt
ekki taldir hafa orðið bráðkvaddir,
jafnvel þó endalokin verði tiltölu-
lega snögg, frekar mun sagt um
þá, að þeir hafi látizt úr hungri,
vesöld, hneppisótt eða öðru því
líku. En það eru þeir, sem ekki er
farið að sjá neitt teljandi á vegna
hungurs, þó þeir séu komnir með
skyrbjúg á lágu stigi, og sem enn
eiga krafta til að mæta nokkurri
áreynslu, en hættir til að of-
bjóða þeim og verða bráðkvaddir.
Þetta kemur vel heim við hinar
mörgu frásagnir annála af því, að
menn hafi orðið bráðkvaddir við
vinnu og á ferðalagi og þó sérstak-
lega fólk á vergangi. I hallærum,
sem orsakast af peningafelli,
missa landbúnaðarhéruð bæði
fæðu og aðal C-vítamín gjafa
íbúanna, sem er mjólkin, en þeir,
sem í sjávarplássum búa, missa
aðeins C-vítamín gjafann, hafi
vertíð verið bjargleg. Þetta gæti
verið hugsanleg skýring á því, að
flestir yrðu bráðdauðir í sjávar-
plássum, ásamt þeirri, er Hannes
biskup kom með, að of mikið væri
lagt á langsoltinn maga, þegar
loksins væri komizt í mat. Það
gæti sérstaklega átt við um þá,
sem flosnuðu upp úr sveitunum og
leituðu til verstöðvanna.
En eru þá taldar allar orsakir
bráðdauðans ? Við lestur skrárinn-
ar um hungursóttir aftast í kafla
7, þar sem jafnframt eru taldir
allir faraldrar af bráðdauða, en
ekki einstakir rosknir menn, er
urðu bráðkvaddir og ætla má af
sömu orsökum og nú, þá sést, að
mikill munur er á tíðleika faraldr-
anna eftir verstöðvum. Vestfirðir
koma þar lang oftast við sögu, en
Vestmannaeyjar aldrei, og ver-
stöðvar fyrir suðurströnd landsins
mjög sjaldan. Þó tekið sé tillit til
þess, að Suðurland er afskipt, með