Úrval - 01.06.1968, Blaðsíða 66

64
ÚRVAL
hvalveiSar hafa blómgazt. En
hver er þessi skepna, sem menn
sækjast svo mjög eftir að veiða í
að árið 1868 hafi þrjátíu hvalir
veiðzt, 116 árið 1878, 709 árið 1888,
slíkum mæli? Þótt hvalir fæðist 1
sjó og ali þar allan sinn aldur,
þá eru þeir spendýr, sem eftir
milljóna ára dvöl á landi, hurfu
aftur til sjávar. Hvalir anda sem
sé og myndu drukkna ,ef þeim af
einhverjum ástæðum dveldist um
of í kafi, en þeir blása venjulega
á um það bil stundarfjórðung's
fresti. Hinsvegar geta þeir verið allt
að klukkustund í kafi, til dæmis
ef þeir særast. Blástursstrókurinn,
sem frá þeim sést, er líkt sam-
settur og andgufa fólks á vetrar-
degi.
Líkamshiti hvala er stöðugur
eins og hjá öðrum spendýrum, en
spiklagið er þeim til hlífðar í köld-
um sjó og spikið léttir þá einnig
í sjónum, án þess myndu þeir
sökkva.
Hvölum er skipt í tvo aðalflokka,
tannhvali og skíðishvali. Búrhval-
ur er helztur tannhvala, en reyð-
arhvalir, svo sem langreyður og
steypireyður, eru kunnastir skíð-
ishvala. Steypireyður og langreyð-
ur eru stærstar allra hvala, en
nafn sitt draga skíðishvalirnir af
grófhærðum hornplötum er þeir
hafa í stað tanna. Þeir lifa á svifi
og ýmsum smádýrum í yfirborði
sjávar og er þeir taka kjaftfylli
rennur sjórinn út á milli skíðanna,
en svifið verður eftir.
Hvalir eru stærstir allra jarðar-
búa, fyrr og síðar og steypireyður
þeirra stærst. Hún getur orðið rösk
100 fet á lengd og vegið um 120
lestir, en til samanburðar má geta
þess, að meðalþungi fíls er innan við
fimm lestir og talið er að stærstu
risaeðlur hafi vegið milli 30 og 35
lestir. Langreyður er venjulega um
60 fet á lengd og vegur um 60 lest-
ir, en dæmi eru þess, að veiðzt hafi
80 feta löng langreyður.
MARKAÐUR
En hvað gerir hvali svo eftirsókn-
arverða sem raun ber vitni? Afurð-
ir þær, sem unnar eru, hafa tekið
breytingum gegnum árin. Fyrst var
sóttst eftir hvölum vegna skíðanna
og lýsisins, og ennfremur fannst
stundum skrýtið efni í innyflum
sjúkra búrhvela, svonefnt ambur,
en það var notað við framleiðslu
ilmvatns og gerði það að verkum,
að ilmurin loddi lengur við. Ambur
var mjög eftirsótt til þessara nota
og því mjög dýrt.
En nú eru afurðirnar aðrar.
Skíðunum, sem áður voru eftirsótt
vara, er nú fleygt, en flest annað
af hvalnum er nýtt til hins ítrasta.
Kjötið er soðið og sett í geymslu,
en stundum er kjöt og bein malað
saman og notað í dýrafóður. Þá eru
hvalaafurðir notaðar í smjörlíkis-
framleiðslu, ýmis lyf og gróður-
áburð og í síðari heimsstyrjöldinni
var hvallýsi notað í sprengiefna-
framleiðslu.
Nútíma hvalveiðar eru skilget-
ið afkvæmi tæknialdar. Upphafs
þeirra er að leita til ársins 1868,
þegar Norðmaðurinn Svend Foyn
fann upp fallbyssu, sem hægt var að
skjóta úr skutlum. Eftir nokkurra
ára tilraunir fullkomnaði Foyn