Úrval - 01.06.1968, Side 81

ALFRÆÐIORÐABÓK DIDEROTS
79
mesta átak frá því fyrst var farið
að gefa út bækur og fram á þennan
dag.
Fyrstu tilraunirnar í þessa átt
voru gerðar þegar á seytjándu öld.
Á þeirri öld var franska akademían
stofnuð, en verndari hennar var
Jean Baptiste Colbert, hinn mikli
ráðgjafi Lúðvíks 14. Árið 1675 bað
Colbert akademíuna að taka að sér
að undirbúa samningu alfræðibók-
ar, sem átti að heita Lýsingar á
fullkomnustu aðferðum við tilbún-
ing listaverka og listiðnaðar, og átti
sú bók að hafa hagnýta þýðingu, og
í henni að vera fjölda mynda til að
fara eftir. Það var ekki byrjað að
prenta hana fyrr en um miðja átj-
ándu öld, en undirbúningurinn kom
að notum við samningu annarra al-
fræðiorðabóka.
Brautin var þegar rudd og hið
næsta spor var útgáfa alfræðiorða-
bókar þeirrar, sem kennd er við
Corneille 'og kallaðist Orðabók um
listir og vísindi (1694, og næst kom
Orðabók um sagnfrœði með skýr-
ingum og athugunum (1697), kennd
við Bayle, og voru hvor um sig í
tveimur bindum, en snemma á átj-
ándu öld kom út Ný almenn ensk
orðabók (New General English
Dictionary), kennd við Dyche, og
Cyclopœdia Chambers. En á þessu
tímabili jókst skilningur manna og
þekking á heiminum með svimandi
hraða, og jafnframt skilningurinn
á því að þörf væri á að gera þekk-
ingu sem tilkvæmasta og aðgengi-
legasta með því að safna henni sam-
an í eitt rit.
Það var útgefandi nokkur í París,
André Francois Le Breton að nafni,
sem fyrstur kom með þá hugmynd,
sem átti eftir að vinna Diderot heims-
frægð. Francois Le Breton var uppi
á árunum 1708—1779. Líklega hef-
ur hann fengið hugmyndina frá frí-
múrurum, en sá félagsskapur var
litinn hornauga bæði af ríki og
kirkju á átjándu öld, einkum vegna
þess að hann studdi af áhuga vísindi
og heimspeki. Árið 1740 var svo
komið, með tilstyrk frímúrara, að
unnt var að leggja hin fyrstu drög
að alfræðiorðabók, og þó að lítið
sem ekkert yrði svo úr því, mun
það hafa orðið þessum unga útgef-
anda hvatning til þess að hefjast
handa um nýtt verk.
Aðeins liðlega tvítugur var þessi
stálharði persónuleiki Le Breton,
orðinn meistari í frímúrarastúku
sinni, og konunglegur prentari var
hann skipaður þrjátíu og tveggja
ára. Fáum árum síðar, eða um 1745,
hófst hann handa um undirbúning
orðabókarinnar, og var fyrsta verk-
ið að gera samning við tvo menn
um að þýða Cyclopediu Chambers,
og svo fékk hann konungsleyfi til
að prenta hana. Áætlun um útgáf-
una kom út 1745, og var mönnum
boðið að gerast áskrifendur að þýð-
ingu á riti Chambers, sem vera
skyldi í fimm bindum.
En þá risu deilur milli þeirra sem
verkið áttu að vinna, og meðan ver-
ið var að jafna þær, gerbreyttist
áætlunin um útgáfu ritsins. Samn-
ingarnir við þýðendurna voru gerð-
ir ógildir, og Le Breton gaf út
áætlun um miklu stærra rit, fékk
til þess nýtt leyfi konungs. En svo
vantaði nægilegt fé til að halda úti
þessarri svo mjög stækkuðu útgáfu,