Úrval - 01.06.1971, Blaðsíða 47

44
ÚRVAL
Meginlöndin
eru á reki
Eftir RONALD SCHILLER
inhvers staðar á úthöf-
unum er skipið „Glo-
mar Challenger“ nú
statt í rannsóknarferð,
sem er eins mikilvæg
og helztu rannsóknar-
ferðirnar, sem farnar hafa verið um
höfin, síðan Kólumbus sigldi til
Ameríku árið 1492. Áhöfnin er skip-
uð fjölmörgum vísindamönnum, sem
bora niður í jarðveginn á botni út-
hafanna og skoða setleðju og grjót,
sem er margra milljón ára gamalt.
í hvert skipti sem þeir draga upp
borrörið, sem er hálf fjórða míla á
lengd, fá þeir frekari staðfestingu á
einni furðulegustu vísindauppgötv-
un vorra tíma, þeirri, að meginlönd
jarðarinnar eru á reki, fljótandi of-
an á seigmjúkri kvoðu hins innri
hluta jarðkringlunnar.
Þessi byltingarkennda kenning,
sem gengur undir nafninu „global-
plate tectonics" (hnattjarðskorpu-
bútakenningin), hefur ýtt óþyrmi-
lega við öllum hefðbundnum skoð-
unum, sem grundvallast á kenn-
ingunni um, að hnötturinn okkar sé
fastmótaður. Þess í stað birtir kenn-
ing þessi okkur órólegan heim, sem
er þrunginn ólgandi krafti, þar sem
gengið hefur á ýmsu í hinni 4.6
billjón ára jarðfræðilegu sögu, sem
hann hefur átt. Á þeim tíma hafa
úthöf opnazt og lokazt aftur líkt
og harmonikur, og meginlönd hafa
hrakizt fram og aftur líkt og rek-
öld í úfnum sæ. Kenning þessi svar-
45
Þessi byltingarkennda
kenning hefnr
ýtt óþyrmilega við öllum
hefðbiindnum
skoðnnnm varðandi
hnöttinn okkar og
myndun hans.
ar líka ráðgátum, hvernig megin-
löndin, úthöfin, fjöllin og eyjarnar
hafi myndazt, hvað valdi jarð-
skjálftum og eldgosum og hvers
vegna steingerður sjávargróður og
sjávardýr finnast í jarðlögum uppi
í tindum Himalajafjalla.
Það skal viðurkennt, að enn hafa
sumir bútarnir í þessu „risapúslu-
spili“ ekki fundizt og að vísinda-
menn eru ekki á sama máli í öllum
smáatriðum. En staðfesting hefur
fengizt æ ofan í æ á öllum megin-
atriðum ,og flestir jarðfræðingar
hafa samþykkt þau sem jarðfræði-
leg sannindi. „Það er ekki hægt að
kalla „globalplate tetonics" (hnatt-
jarðskorpukenninguna) kenningu
eina,“ segir Maurice Ewing, þekkt-
astur allra bandarískra haffræð-
inga. „í vísindalegum skilningi er
hér um eins þýðingarmikla upp-
götvun að ræða og þróunarkenn-
ingu Darwins og lögmál Einsteins
um orkuna og hreyfinguna . . . og
hún hefur líka eins mikla þýðingu
fyrir mannkynið.“
Samkvæmt þessum nýja skilningi
hefur hin jarðfræðilega þróun orð-
ið á þennán hátt:
1. Jarðskorpan er langt frá því að
vera traust og óhagganleg eins og
álitið hefur verið, heldur er jarð-
skorpan í aðskildum bútum (tíu
stórum bútum, sem skiptast svo í
minni búta af mismunandi stærð-
um), sem eru úr grjóti eða klöpp,
sem er 40—60 mílur á þykkt og