Úrval - 01.06.1971, Blaðsíða 49

MEGINLÖNDIN ERU Á REK,
47
vatni, en þessar lífverur hefðu
áreiðanlega ekki getað lifað af þús-
undir mílna langt „ferðalag“ í sölt-
um sjó. En þessi hugmynd fékk
engan hljómgrunn, vegna þess að
enginn gat hugsað sér neitt afl, sem
gæti ýtt risavöxnum meginlöndum
í gegnum hina hörðu og föstu jarð-
skorpu hnattarins. Menn álitu einn-
ig, að væru meginlöndin hreyfan-
leg, hefðu þau skilið eftir ofboðs-
lega hrauka af lausu grjóti á hafs-
botnunum í „kjölfari“ sínu, og
menn gátu ekki fundið merki um
neitt slíkt þrátt fyrir umfangsmikla
leit.
Annar leyndardómur var sú ein-
kennilega staðreynd, að á úthafs-
botnunum var mjög lítið af setefn-
um. Setefni, sem myndast af ör-
smáum sjávardýrum og gróðri, og
ryk, sem vindar blása á haf út og
skolast í hafið með ánum, hefði átt
að vera slíkt að magni, að það hefði
a. m. k. verið búið að mynda 12
mílna bykkt lag á hafsbotnunum á
hinum langa jarðsögutíma. En samt
er varla ekki nein setlög á miðjum
Atlantshafsbotninum og aðeins um
hálfrar mílu þykkt lag við útjaðra
Atlantshafsins. Rétt fyrir 1860 fundu
ritsímaverkfræðingar, sem voru að
leggja neðansjávarstrengi yfir At-
lantshafið, fjöll á miðjum hafsbotn-
inum. Svipaðir fjallgarðar fundust
síðar á botni Kyrrahafsins og víð-
ar í úthöfunum.
Svo uppgötvuðu haffræðinn'ar rét.t
fyrir 1960, að þessir fiallf?arðar
mynda samhangandi 40000 mílna
langa keðju fjallgarða, sem bugð-
ast eftir botnum allra úthafanna
eins og saumur í tennisbolta. Og
eftir endilöngum fjallgörðunum
liggja djúpar sprungur, sem heitt
hraunið streymir upp um. Það virt-
ist þannig sem hafsbotnarnir væru
að springa í sundur og að hraun,
sem vall upp um sprungurnar,
myndaði nýjan hafsbotn, er það
harðnaði. Vísindamenn veltu því
fyrir sér, hvort jarðskorpan undir
úthöfunum kynni stöðugt að vera
að fjarlægjast þessa neðansjávar-
fjállgarða og hrapaði svo smám
saman niður í hinar djúpu rennur,
sem liggja meðfram þurrlendinu.
SEGULAFLSBREYTINGAR
Þessi nýstárlega hugmynd fékk
öflugan stuðning árið 1963 vegna
mjög snjallrar ályktunar, sem vís-
indamennirnir F. J. Vine og D. H.
Matthews við Cambridgeháskólann
í Englandi drógu af ýmsu því, sem
fram hafði komið. Jarðfræðingar
höfðu fyrst uppgötvað, að á tíma
jarðsögunnar hafa segulskautin oft
skipt um stefnu. í stað þess að stefna
í norður hafa járnagnir í grjóti
stefnt í suður á vissum tímabilum.
Enn er ekki vitað, hvað valdið hef-
ur þessu furðulega fyrirbrigði. En
jarðfræðingar hafa nú lært að tíma-
setja og „lesa“ þessar segulstefnu-
breytingar eins og árhringi í tré með
því að mæla, í hve ríkum mæli
geislavirku efnin í grjótinu hafa
eyðzt, og með því að ákvarða ald-
ur steingervinga, sem í grjótinu
eru. (Síðasta segulstefnubreytingin
varð fyrir 700000 árum). Vísinda-
mennirnir við Cambridgeháskólann
drógu þá ályktun, að yrðu úthafs-
botnarnir raunverulega til við
hraunstreymi úr sprungum neðan-