Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Blaðsíða 31

Það sem barni er fyrir bestu. Ögrandi viðfangsefni? Spurningar tengdar Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna
Á tímabilinu 1930-1940 kom lægð í
umræðuna um réttindamál barna. Þetta
voru uppgangsár nasisma og fasisma í
Evrópu og aðrar hugmyndir um upp-
eldi og bamið urðu ríkjandi, svo sem
hugmyndir um mikinn aga, skipulag og
foreldravald. Herða átti viljann. Á sama
tíma komu fram hreyfingar sem andæfðu
þessum hugmyndum auk þess sem sál-
greiningin (sjá nánar S. Freud) var að festa
sig í sessi með aukinni þekkingu á því að
upplifanir í bernsku gætu haft áhrif á ein-
staklinginn síðar meir á lífsleiðinni. í kjöl-
far þessara hugmynda vaknaði áhugi á því
sem við köllum í dag þarfir barna. Hvað er
það sem barnið þarf til að geta lifað af og
haldið heilsu? Winnicott (1981) ásamt Erik
H. Erikson eru þeir fræðimenn sem helst
eru þekktir fyrir að hafa aflað þekkingar
á þörfum bama í fmmbernsku en hvergi
í skrifum þeirra er að finna umfjöllun um
réttindi barna. Það er eins og réttindamál
barna hafi ekki verið á dagskrá (sjá nánar
Gustafsson, 1989).
Upp úr 1970 hófust miklar umræður
um uppvaxtarskilyrði barna. Ástæður
þess vom m.a. nýjar rannsóknir á ofbeldi
gagnvart börnum og ofbeldi innan fjöl-
skyldna. Þessi aukna þekking á stöðu
barna jók áhuga á réttindamálum þeirra.
Hvaða réttindi ættu börn að hafa í nútíma
samfélagi? Alþjóðlega barnaárið 1979 var
eitt skref í þeirri viðleitni að beina kastljós-
inu að stöðu barna í samfélaginu. í kjölfar
Alþjóðlega barnaársins skipuðu Sam-
einuðu þjóðirnar nefnd til að semja nýjan
sáttmála og tíu ámm síöar, árið 1989, var
hann tilbúinn (Gustafsson, 1989).
Englundh (2011) heldur því fram að
ef eingöngu er fjallað um þarfir barna sé
hætta á því að áherslan verði á velgjörða-
hugsunarhátt af hálfu hinna fullorðnu.
En sé í staðinn talað um réttindi verði
minni hætta á slíku þar sem sáttmálinn
standi vörð um gmndvallarmannréttindi
barna (Höstmælingen, Kjörholt og Sand-
berg, 2012). Sáttmálinn er nútímalegur í
þeirri merkingu að hann endurspeglar
vel nýjustu þekkingu á þörfum barna og
tekur mið af þeim forsendum sem liggja til
gmndvallar þroska þeirra (Bartley, 2001;
Hagglund, 2001; Lindgren og Halldén,
2001; Rubenson, 2009). Því er mikilvægt að
bæði foreldrar og aðrir aðilar sem annast
börn þekki til grundvallarinntaks sáttmál-
ans. Hann er mælikvarði á góð uppvaxtar-
skilyrði barna sem standa þarf vörð um,
sérstaklega þegar á reynir.
Börn vaxa upp í nánu samspili við
aðrar manneskjur, foreldra, systkini, vini
og kennara. Um leið og börnin þroskast
eru hinir fullorðnu einnig að þroskast. Öll
erum við manneskjur og höfum stöðugt
áhrif hvert á annað. Þegar þroskaferlinu er
lýst hefur tilhneigingin verið sú að aðgreina
aldursskeiðin og fjalla um þroska barna og
unglinga sér og sömuleiðis fullorðinsárin.
Með þessum efnistökum er eins og gert sé
ráð fyrir því að börn þroskist í ákveðnu
tómarúmi. Þroska barnsins er lýst án þess
að mið sé tekið af aðstæðum foreldra og
kennara og er það svolítið sérkennilegt þar
sem á seinni árum hefur afstaða til þroska
breyst og er nú í auknum mæli litið svo á
hann sé aðstæðu- og menningarbundinn
(Bruner, 1996; Sommer, 2010).
29