Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Blaðsíða 12

Einar Trausti Einarsson, Einar Guðmundsson, Gylfi Jón Gylfason og Þorlákur Karlsson
Fyrsta og jafnframt mikilvægasta áskorun
sem hvert barn stendur frammi fyrir við
upphaf skólagöngu er að læra að lesa.
Flest börn ná tökum á lestri án teljandi
vandræða en önnur eiga í miklum erfið-
leikum með að ná grundvallarfærni í
lestri. Almennt benda niðurstöður rann-
sókna til þess að um 4% til 9% fólks glími
við mikla lestrarerfiðleika (sjá yfirlit í Moll,
Kunze, Neuhoff, Bruder og Schulte-Körne,
2014; Peterson og Pennington, 2012). Fyrir
rúmum tuttugu árum bentu rannsóknir
á íslenskum börnum til þess að eitt af
hverjum tíu börnum í fjórða bekk ætti í
verulegum örðugleikum með skilning á
því sem þau læsu eða skorti lestrartækni
sem þyrfti til lesskilnings (Elley, 1992;
Sigríður Þ. Valgeirsdóttir, 1993). Nýlegri
rannsóknir á lestrarfærni íslenskra grunn-
skólanema benda til þess að lestrarvandi
barna hafi ekki minnkað hérlendis (Mullis,
Martin, Gonzales og Kennedy, 2003).
Flestar rannsóknir hafa bent til þess að
lestrarerfiðleikar séu algengari á meðal
drengja en stúlkna (Miles, Haslum og
Wheeler, 1998; Phillips, Norris, Osmond
og Maynard, 2002; Rutter o.fl., 2004). Þó
hafa nýlega komið fram rannsóknir sem
benda til þess að kynjamunur sé minni en
áður var talið (Berninger, Nielsen, Abbott,
Wijsman og Raskind, 2008; Jiménez o.fl.,
2009; Peterson og Pennington, 2012; Share
og Silva, 2003).
Langtímarannsóknir, bæði framvirkar
(e. prospective) og afturvirkar (e. retro-
spective), gefa til kynna að lestrarerfið-
leikar verði þrálátir ef börn fá ekki við-
eigandi aðstoð snemma (Moats, 1998). Al-
mennt er talið að börn sem dragast aftur úr
í lestri þurfi stuðning eða íhlutun til þess
að verða læs eða ná aldurssvarandi færni
í lestri. Án stuðnings má gera ráð fyrir að
stór hluti barna með slaka lestrarfærni
í upphafi grunnskóla komi ekki til með
að ná aldurssvarandi lestrarfæmi. Skjót
afskipti eru því mikilvæg fyrir börn með
lestrarerfiðleika, sérstaklega í ljósi þess að
horfur em góðar ef þau fá viðeigandi að-
stoð (Torgesen, 2000; Torgesen, o.fl., 1999).
Skimun
Markviss viðbrögð við hvers konar náms-
vanda barna krefjast þess að hægt sé að
afmarka þann hóp nemenda sem þarfnast
aðstoðar. Hægt er að bregðast við vand-
anum eftir tveimur ólíkum leiðum. Ann-
ars vegar er hægt að bregðast við honum
þegar hann er öllum sýnilegur og farinn að
valda barninu erfiðleikum. Hins vegar er
hægt að skilgreina hóp nemenda sem eiga
á hættu tiltekinn námsvanda og bregðast
við áður en vandinn er kominn á alvarlegt
stig (Einar Guðmundsson, 1999).
Til að hægt sé að réttlæta notkun skim-
unarprófs í leit að lestrarvanda bama
þurfa að liggja fyrir upplýsingar um gagn-
semi þess. Mikilvægast er að vita hversu
vel skimunarprófið greinir börn sem eru í
lestrarvanda frá öðrum sem eru það ekki.
Þannig er hægt að stuðla að skilvirkni í
skimun og taka upplýsta ákvörðun um
það hvernig hægt sé að bregðast við niður-
stöðu skimunarprófsins Qenkins, Hudson
og Johnson, 2007).
Skimunarpróf í lestri taka yfirleitt stutt-
an tíma í fyrirlögn og notkun þeirra er ódýr
samanborið við greiningarpróf. Inntak
10