Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Blaðsíða 46

Brynjar Ólafsson, Gísli Þorsteinsson og Ossi Autio
bundnum þætti í alþýðumenntun bæði í
Finnlandi og Svíþjóð og breiddust út um
víða veröld. Þeir hófu að kenna uppeldis-
miðað handverk í Finnlandi á sjötta áratug
19. aldar og lögðu áherslu á kosti þess að
smíða hluti í skólaumhverfi þar sem form-
legum kennsluaðferðum var beitt (Kant-
ola o.fl., 1999). Þessar áherslur voru svo
kynntar víða um heim af þúsundum kenn-
ara sem sóttu námskeið í skóla Salomons
í sunnanverðri Svíþjóð (Alamáki, 1999).
Uppeldismiðuð smíði eða slöjd hafði
afgerandi áhrif á upphafsþróun iðn- og
tæknimenntunar í mörgum löndum, þar á
meðal á íslandi (Bennett, 1926). Uppeldis-
miðuð smíðakennsla var kynnt á íslandi
um 1898 af fyrsta fræðslustjóra lands-
ins, Jóni Þórarinssyni. Hún varð síðan
þáttur í lögbundinni alþýðumenntun í
byrjun 20. aldar (Brynjar Ólafsson, 2008).
Þróun námskráa í hönnun
og smíði í Finnlandi
Finnski menntafrömuðurinn Uno Cygna-
eus (1810-1888) stofnaði alþýðuskólana
í Finnlandi árið 1866 (Kananoja, 1989). Á
þessum tíma kynnti Cygnaeus einnig upp-
eldismiðaðar handmenntir sem skyldu-
námsgrein til þess að efla menntunarstigið
í landinu (Jón Þórarinsson, 1891). Árið
1866 urðu Finnar fyrstir til þess að gera
uppeldismiðaðar handmenntir (kallaðar
slöjd í Skandinavíu) að skyldunámsgrein
(Kantola, 1997).
Cygnaeus gerði skýran greinarmun á
handmenntum og verklegri vinnu (Kan-
anoja, 1989). Hann krafðist þess að hand-
menntir væru kenndar af menntuðum
kennurum frekar en smiðum, þar sem
smiðir skildu ekki uppeldislegt gildi hand-
verksmiðaðs náms (Bennett, 1937). En
því miður tileinkaði skólakerfið sér ekki
hugmyndafræði Cygneusar í Finnlandi.
í skýrslu menntayfirvalda frá árinu 1912
voru markmið handmenntakennslu byggð
á hugmyndum Mikaels Soininen sem var
þeirrar skoðunar að handmenntir ættu
að vera byggðar á almennum færnimark-
miðum tengdum verklegri vinnu. Þessi
markmið voru ríkjandi allt fram á áttunda
áratug síðustu aldar (Anttila, 1983).
Iðnbyltingin í Finnlandi átti sér stað
á árunum 1920-1960 og á sama tíma var
farið að leggja áherslu á atvinnulífstengda
færni í námskránni (Kananoja, 1989). Ekki
var þó lögð mikil áhersla á almennan
þroska nemenda og ánægju þeirra. Sú
stefna að mæta þörfum atvinnulífsins
entist þó ekki lengi. í skýrslu frá mennta-
yfirvöldum árið 1970 var því haldið fram
að verkleg kennsla væri orðin gamaldags
og undir áhrifum frá sænska slöjd-líkan-
inu. Menntayfirvöld ákváðu því að fella
handmenntir inn í námskrá í listum. Um
þetta leyti fóru menntayfirvöld einnig að
leggja aukna áherslu á jafnræði kynjanna.
Talið var að handmenntir þroskuðu færni
sem nýttist báðum kynjum í daglegu lífi.
Á þessum tíma var handmenntum skipt
í tæknimennt og textílmennt og mælt var
með því að tímunum sem þessar greinar
fengju yrði fækkað umtalsvert. Þessi fækk-
un varð þó ekki að veruleika vegna mikilla
mótmæla frá félagi handmenntakennara
(Kananoja, 1989).
Tæknimennt var fyrst kynnt til sög-
unnar í aðalnámskrá Finnlands árið 1985
(Framework Curriculum Guidelines,
1985). Þrátt fyrir það voru raunveruleg
44