Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Blaðsíða 32

Gunnar E. Finnbogason og Halla Jónsdóttir
Sýn á börn
Hvernig og í hversu ríkum mæli börn njóta
í raun réttinda sinna hangir saman við þá
sýn á börn og bernsku sem er ríkjandi
hverju sinni (sjá m.a. Johansson, 2009).
Hugtökin barn og bernska hafa sterka
táknræna merkingu og um þau eru notað-
ar ýmsar myndlíkingar í ólíku samhengi.
Við þekkjum orðatiltæki eins og „barnið
er framtíð okkar", „barnið á að fá að vera
barn" og „barnið innra með okkur". Þessi
orðatiltæki endurspegla ákveðna sýn á
barnið.
Orðatiltækið „barnið er framtíð okkar"
vísar til þess að barnið tilheyri öðrum
tíma en núinu. Líf þess verði fullgilt í
framtíðinni þegar það hefur náð fullum
þroska. Barnið er í þessum skilningi smátt
og smátt að þroskast og auka færni sína
(e. a human becoming) (Qvortrup, 1994;
Sommer, 2010). Barnið er í þessu samhengi
á ákveðinni þroskabraut, það þroskast
smátt og smátt og bætir stöðugt við sig
hæfniþáttum, bæði hvað snertir líkams-,
vitsmuna- og siðferðisþroska. Afleiðing
þessarar sýnar er sú að barnið er með-
höndlað sbr. hér framar eins og það sé ekki
enn fullburða manneskja heldur tilvon-
andi manneskja eða verðandi manneskja.
Hættan sem þessu fylgir er sú að litið sé
svo á að barnið sé ófullkomið og að það sé
hinna fullorðnu að bæta úr því. Litið er á
börn í þessari stöðu sem viðkvæman hóp
sem þurfi á stuðningi og vernd að halda.
Mótsögnin í þessari sýn liggur í því að
samtímis því að litið er á börnin sem við-
kvæman hóp eru þau hið fullorðna fólk
framtíðarinnar. Þeim er ætlað, með hæfi-
leikum sínum, að ná lengra en sú kynslóð
fullorðinna sem alið hefur þau upp. Þetta
leiðir okkur að sígildri spurningu: Hvaða
veganesti gagnast börnum best í fram-
tíðinni?
Orðatiltækið „barnið á að fá að vera
barn" felur í sér að litið er á barnið eins
og það er hér og nú og að bernskan hafi
gildi í sjálfu sér. Barnið lifir í heimi leiks og
ímyndunar sem hinir fullorðnu hafa ekki
aðgang að. Erfitt getur verið fyrir þann
fullorðna að setja sig inn í þennan heim
barnsins (Johansson, 2009).
Einnig má finna aðra sýn á bamið þar
sem litið er á það sem hæfan (e. compe-
tent) einstakling. Þessi sýn kemur sterkt
fram í nýjum rannsóknum og skrifum um
bernskuna (Corsaro, 2005; Gustafsson,
2011; Juul, 1996, 2005; Sommer, 2010). Litið
er á barnið sem virkan geranda og hæfan
einstakling sem hefur áhrif á eigið líf og
umhverfi og ber að taka alvarlega. Litið
er á bernskuna sem félagslega og menn-
ingarlega hugsmíð sem ber mót af sínum
sérstaka tíma, stað og umhverfi. í félags-
legri og menningarlegri hugsmíðahyggju
er gert ráð fyrir að barnið sjálft sé þátt-
takandi í því að skapa hið félagslega og
menningarlega umhverfi.
Hin nýja bemskufélagsfræði gerir
greinarmun á hugtökunum verðandi mann-
eskja (e. a human becoming) og verandi mann-
eskja (e. a human being). Hið fyrra vísar til
þess að bamið sé á þroskabraut og óum-
flýjanlega ófullkomið. Hið síðara vísar til
þess að barnið sé sjálfstætt og búi yfir hæfi-
leikum og getu sem fullgild manneskja
(a human being), eins og gert er ráð fyrir í
Barnasáttmálanum. Með þessari afstöðu
er gengið út frá þvf að börn og unglingar
skilji veruleika sinn út frá sínu eigin sjón-
arhomi og að börn séu virkir þátttakendur