Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Blaðsíða 86

Vanda Sigurgeirsdóttir og Jakob Frímann Þorsteinsson
eru á vettvangi frítímans en fjölmargar
rannsóknir sýna fram á mikilvægi frí-
tímans fyrir andlega og líkamlega heilsu
(sjá t.d. Best, 2010; Bull, Hoose og Weed,
2003; Dattilo, 2008; Fletcher, Nickerson
og Wright, 2003; Leitner og Leitner, 2012;
Philipp, 1997; Ponde og Santana, 2000;
Roberts, 2006; Ruskin og Sivan, 2002; Tor-
kildsen, 2005; Wang, Karp, Winblad og
Fratiglioni, 2002). í raun má segja að það
geti skipt sköpum fyrir lífsgæði einstak-
linga hvernig frítímanum er varið (Leitner
og Leitner, 2012). Hlutverk tómstunda- og
félagsmálafræðinga er fyrst og fremst að
skapa aðstæður og aðstoða einstaklinga
við að verja frítíma sínum á jákvæðan og
uppbyggjandi hátt. Meginmarkmið náms
í tómstunda- og félagsmálafræði er að búa
nemendur af kostgæfni undir þetta mikil-
væga hlutverk. Ekki hefur þó verið rann-
sakað hvort það markmið hafi náðst og
er þessari rannsókn ætlað að verða mikil-
vægt skref í þá átt.
Markmið rannsóknarinnar var að afla
upplýsinga frá brautskráðum nemendum
um það hvernig námið reyndist og ekki
síst hvernig það hefur gagnast í starfi og/
eða áframhaldandi námi. Draga má mikil-
vægan lærdóm af reynslu fyrrverandi
nemenda sem vonandi leiðir til þess að
gott nám verður enn betra.
Þar sem hugtakanotkun á vettvangi er
nokkuð á reiki er mikilvægt að skilgreina
þau þrjú meginhugtök sem námið í tóm-
stunda- og félagsmálafræði er í raun byggt
á. Fyrst ber að nefna frítímann en það er sá
tími sem við ráðum yfir sjálf, tíminn sem
eftir er þegar vinnu og öðrum skyldum er
lokið og líkamlegum þörfum hefur verið
mætt (Leitner og Leitner, 2012; Vanda
Sigurgeirsdóttir, 2010). Því næst er hug-
takið tómstundir (e. leisure) en það er
flókið hugtak sem erfitt hefur reynst að
skilgreina (Blackshaw, 2010; Harris, 2005;
Kelly, 2009; Rojec, 1995; Torkildsen, 2005). í
þessari grein er stuðst við eftirfarandi skil-
greiningu:
í grundvallaratriðum má segja að tómstundir
eigi sér stað í frítíma. Tómstundir eru því athöfn,
hegðun eða starfsemi sem á sér stað í frítímanum
og flokkast sem tómstundir að ákveðnum skilyrð-
um uppfylltum. Þau skiiyrði eru að einstaklingur-
inn líti sjálfur á að um tómstundir sé að ræða. Að
athöfnin, hegðunin eða starfsemin sé frjálst val og
hafi í för með sér ánægju og jákvæð áhrif. Kjami
tómstunda má segja að felist í vellíðan og aukn-
ingu á lffsgæðum (Vanda Sigurgeirsdóttir, 2010).
Loks eru svo hugtökin tómstundastarf
eða skipulagðar tómstundir, sem hér eru
lögð að jöfnu og er átt við skipulagða
starfsemi á vegum stofnana, samtaka eða
hreyfinga þar sem unnið er saman að
markmiðum, áhugamálum og hugsjónum
sem þátttakendur sjálfir meta mikils (Ásta
Möller o.fl., 2003). Sem dæmi um tóm-
stundastarf má nefna félagsmiðstöðvar,
skátahreyfinguna, Rauða krossinn,
íþróttafélög og kirkjustarf. Hugtökin frí-
stundir og frístundastarf eru ekki notuð en
samkvæmt skilningi höfunda merkja þau
hugtök það sama og tómstundir og tóm-
stundastarf, enda kemur fram í íslenskum
orðabókum að tómstund hafi merkinguna
„frístund, stund eða tími þegar ekki þarf
að gegna skyldustörfum" (Árni Böðvars-
son, 1982, bls. 728; Mörður Árnason, 2002,
bls. 1601; Snara, e.d.).
Rannsóknin sem hér verður greint frá
er nokkuð viðamikil og í þessari grein er
aðeins fjallað um hluta niðurstaðna. Meg-
ináhersla er lögð á það sem þátttakendur
hafa að segja um gagnsemi náms í tóm-