Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Blaðsíða 42

Brynjar Ólafsson, Gísli Þorsteinsson og Ossi Autio
Inngangur
Námsgreinin hönnun og smíði á rætur í
hugmyndafræði uppeldismiðaðra hand-
mennta (s. slöjd) bæði á íslandi og í Finn-
landi. Hún hefur þó þróast í tímans rás
með samfélagslegum breytingum og þró-
un nútímatækni. Slöjd, sem kallað hefur
verið uppeldismiðaðar handmenntir (Gísli
Þorsteinsson og Brynjar Ólafsson, 2013),
er uppeldiskerfi sem nýtir handverk sem
tæki til að efla þroska barna í gegnum
skólastarf. Nemandinn lærir mismunandi
handverksaðferðir, svo sem trésmíði,
málmsmíði, saumaskap, prjón og hekl,
og nýtir þær til að búa til gagnlega hluti
(Borg, 2006; Salomon, 1893). í slöjdstefn-
unni var lögð áhersla á að skapa jafnvægi
milli likamlegra og andlegra þátta (Thane,
1914), með heildstæða þróun barnsins
að leiðarljósi, til að þróa hinn fullkomna
borgara (Moreno Herrera, 1998).
Greinin er byggð á rannsókn á við-
horfum 11 og 13 ára nemenda á íslandi og
í Finnlandi til tækni og til námsgreinar-
innar hönnunar og smíði. Ástæður þess að
þessi lönd voru borin saman var sameigin-
legur bakgrunnur greinanna og að lögð er
áhersla á tækni í námskrám beggja land-
anna. Uppbygging íslenska og finnska
skólakerfisins er jafnframt áþekk. Heitið
hönnun og smíði er hér notað bæði um ís-
lensku námsgreinina og um sambærilega
námsgrein í Finnlandi.
Þegar talað er um tækni í þessari grein
er átt við hugtakið tækni í almennum
skilningi sem getu mannsins til þess að
nýta sér umhverfi sitt sér til framdráttar.
Tæknin verður til í samskiptum okkar
við umhverfið og vegna aðstæðna sem
við viljum breyta eða hafa áhrif á okkur.
Mannkynið hefur hagnýtt vísindi og
verkfræði til þess að búa til ýmiss konar
verkfæri sem hafa breytt lífsskilyrðum
þess á hverjum tíma. Tækni er mikilvægur
þáttur í menningu okkar sem mótar ásýnd
hennar, inntak, merkingu og tilgang. Hún
er afrakstur af athöfnum fólks sem beitir
ímyndunarafli sínu, sköpunargáfu, þekk-
ingu og verklegri færni til að móta um-
hverfi sitt í markvissum tilgangi (Mennta-
málaráðuneytið, 1997).
í Finnlandi er skólaskylda frá 7 ára
til 16 ára aldurs og þar að auki stendur
öllum sex ára börnum til boða nám í for-
skóla. Almennir kennarar kenna 7-12 ára
nemendum (1.-6. bekk), en sérmennt-
aðir kennarar kenna 13-16 ára nemendum
(7.-9. bekk). Framhaldsskólar þjóna nem-
endum frá 17 til 19 ára aldurs og er mennt-
uninni almennt skipt í bóknám og iðnnám
(Lavonen og Autio, 2003). Hönnun og
smíði er kennd í 1.-9. bekk. Á íslandi er
skólaskylda hins vegar frá 6-16 ára aldurs.
Almennir bekkjarkennarar kenna oft yngri
börnum flestar námsgreinar en meira er
um sérhæfða kennara á unglingastigi.
Sérmenntaðir kennarar kenna þó yfirleitt
list- og verkgreinar á öllum aldursstigum
(Ministry of Education and Culture, 2013).
Árið 1999 varð stefnubreyting í náms-
greininni hönnun og smíði þegar hún
var gerð að tæknimenntagrein með það
að meginmarkmiði að þroska tæknilæsi
íslenskra grunnskólanemenda (Mennta-
málaráðuneytið, 1999). Þó að dregið hafi
úr þessum áherslum í núgildandi námskrá
eru þær enn til staðar (Menntamálaráðu-
neytið, 2007). Sama áhersla ríkir í námskrá
hliðstæðrar greinar í Finnlandi. Áhugavert
var því að skoða viðhorf nemenda á fs-