Óðinn - 01.01.1936, Blaðsíða 8

8
Ó Ð I N N
Nnd, eru að eins forsendur fyrir þeim frekari líkum.sem
færa mætti fyrir því, að öndvegissúlur Ingólfs hafiraun-
verulega rekið á land við Arnarhvol, eða í Reykjavík.
Ingólfur kastar súlunum fyrir borð ca. 75 sjómílur
undan suðausturströnd landsins, vindstaða er norðlæg
og fer vaxandi í nokkur dægur, súlurnar rekur undan
vestur með og frá landinu. Þar að auki komast þær
undir áhrif golfstraumsins, sem liggur þar vestur með
landinu, og fyrir Reykjanes. Þær eru komnar nokkuð
suðvestur af Reykjanesi, þegar vindstaðan er komin
til suðvesturs eða vesturs. Jafnframt því sem straum-
urinn ber þær til norðurs, færir vindstaða og sjávar-
gangur þær til lands, þar til þær að síðustu taka
land í Reykjavík.
Þetta ætti þá að vera beinasta leiðin eða króka-
minsta, sem súlurnar hefðu farið. Það er ekki hægt
að þvertaka fyrir, að þetta hafi átt sjer stað. Aftur
verður málið torskildara, ef súlurnar hefðu komið að
landi einhverstaðar annarstaðar fyrst eða verið að
flækjast stað úr stað, en svo, eftir 2 — 3 ár, að vera
landfastar í Reykjavík. Einnig væri það lítt skiljan-
legt að eðlilegum hætti, ef þær hafa komið fyrst að
landi í Reykjavík, að þær hafi strax skorðast þar svo,
að þær tæki ekki út afíur með breyttri vindstöðu
allan þennan tíma. Því það vitum við, að að vori til
— sem þetta hefur auðvitað verið — gengur sjór ekki
óvenjulega langt á land, jafnvel í suðvestanátt. ]eg
verð því að segja að lokum fyrir sjálfan mig, að jeg
er veiktrúaður á raunveruleik þessarar frásagnar, sje
gengið út frá eðlilegum náttúruöflum, eins og við
þekkjum þau á yfirborðinu að minsta kostí.
Þess má geta, að það kemur iðulega fram meðal
manna í ræðum og rifum, þegar menn verða rök-
þrota að skýra einhverja atburði: »Það var tilviljun,
það var hendingc o. s. frv. En hvað er meint með
því? í raun og veru felst ekkert annað í því, en í
fyrsta lagi játun fullkominnar uppgjafar að skýra ein-
hvern atburð, og í öðru lagi einhver óljós hugmynd
um, að náttúran sje eitthvað svo laus í sjer og ólög-
málsbundin öðruhverju, að atburðir geti gerst án or-
saka. í þriðja lagi takmörkun skilnings á því, að
rætur orsaka geti oft og tíðum legið út fyrir þann
skynheim, sem við skynjum. En jeg held því fram,
að ekkert gerist án eðlilegra orsaka einhverstaðar
frá, bæði í stóru og smáu. Hitt er auðvitað, að við
skiljum ekki alt af, og jafnvel að minstu leyti, orsak-
irnar, og því síður upptök þeirra. En þær eru til
fyrir því. Hending, tilviljun, eða hvað það nú er kall-
að, er ekkert annað en yfirbreiðslur yfir skammsýni
mannanna, sem í raun og veru eru ekki til.
]eg ætla nú að reyna að skýra þessa þjóðsögn
um öndvegissúlur Ingólfs frá öðru sjónarmiði, og get-
ur það þá átt að einhverju leyti við aðrar hliðstæðar
sagnir um öndvegissúlur og aðra þá hluíi, sem getið
er um við landnám hinna fyrstu manna hjer á landi.
»Þenna vetur — það er hinn síðasta, sem þeir
fóstbræður voru í Noregi — gekk Ingólfur að blóti
miklu og leitaði sjer heilla um forlög sín; en Hjör-
leifur vildi aldrei blóta*. Segir »Landnáma« og enn
fremur: »Lítið lagðist hjer fyrir góðan dreng, er
þrælar skyldu að bana verða, og sje jeg svo hverj-
um verða, ef eigi vill blóta*. Eftir nútímamáli þýða
þessar tilvitnanir ekkert annað en það, að Ingólfur
var trúmaður mikill, en Hjörleiíur trúlítill eða trúlaus,
sem kallað er. Það eru líkur til þess, að þessi trúar-
vissa Ingólfs hafi verið orðin kynföst, því »Land-
náma« segir um sonarson hans, Þorkel mána lögsögu-
mann: . . . »er einn heiðinna manna hefur verið best
siðaður, að því er menn vita dæmi til. Hann ljet sig
bera í sólargeisla í banasótt sinni, og fal sig á hendi
þeim guði, er sólina hafði skapað; hafði hann og
lifað svo hreinlega sem þeir kristnir menn, er best
eru siðaðir*. Það mætti benda á fleiri dæmi þess,
að menn í heiðnum sið, sem kallað er, voru göfug-
menni margir hverjir; má þar benda á Ingimund
gamla í Vatnsdal og marga fleiri, eftir því sem sög-
ur greina. Nútímamenn halda margir, að það hafi
alt af verið eitthvað vont framið eða ilt haft í huga,
þegar blót eru nefnd, en það er misskilningur, að
svo hafi verið hjá hverjum einum. Það voru fyrst og
fremst trúarathafnir, fram komnar af þörf, af víðtæk-
um skilningi á því, að maðurinn er ekki sjálfum sjer
nógur, hann þarf æðri mátt til að styðjast við, ef vel
á að fara, hann þarf að vera í sambandi við mátt-
ugar, hjálplegar verur. Þess var engu síður þörf á
þeim tímum en nú á tímum, og svo mun ávalt verða.
í þessu er einmitt fólgin, ekki lítilmenska — eins og
máske sumir halda nú á dögum, — heldur hin sanna
mikilmenska, víðtækur skilningur hjá manni, sem berst
af alefli og djörfung undir handleiðslu æðri máttar.
Það hefur ekki verið síður á þeim dögum heldur en
nú, sem komið hafa fyrir þau atvik, sem skýr og
greindur maður hefur ekki getað skýrt, nema með
því að leita skýringarinnar út fyrir þennan skynheim.
]eg er ekki í vafa um, að svo hafi verið um Ingólf.
Hann mun t. d. hafa hugsað um það eftir á, hvernig
stóð á því, að þegar þeim fóstbræðrum reið mest á,
í bardaganum við sonu Atla jarls, að þá er eins og
þeim sje sendur Ölmóður hinn gamli til hjálpar. Eða
seinna, í atför þeirri, sem Hersteinn gerði að þeim