Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Page 181

SÍRA JÓN MATTHÍASSON SÆNSKI
181
Hólabiskup hafði alveg sérstök umráð yfir, til þess að fá hann og prentsmiðju hans
hingað, enda hélt hann þann stað til dauðadags 1567. Nú er Jón sænski kallaður prest-
ur 17. október 1535, og hafi hann ekki verið prestur, er hann kom hingað til lands-
ins þá um sumarið eða haustið, hlýtur herra Jón að hafa vígt hann til prests 18. sept-
ember það ár, enda hefur það þá verið eitt atriði í samningunum við síra Jón, að svo
skyldi vera. Ef þessu hefur verið svona varið, hlýtur síra Jón að hafa verið messu-
djákn, er hann kom hingað til lands. Það er kallað, að síra Jón hafi verið „skikkanleg-
ur maður og vel siðaður“24 og er það sennilegt, en söguna um, að herra Jón hafi
látið síra Jón sænska semja fyrir sig á latínu bannsbréfið yfir síra Gísla Jónssyni í
Selárdal25 verður eindregið að leggja í bing staðlausra munnmæla, ekki sízt vegna
þess, að um þær mundir, og reyndar enn í dag, voru notaðar formálabækur við samn-
ingu slíkra og þvílíkra bréfa, og átti Hóladómkirkja slíka bók.2G
Það hefur verið á það bent, að síra Jón hafi getað verið einn af sveinum Oluf Ul-
ricksöns í Málmhaugum eða farandprentari í Danmörku, en fast búsettur prentari þar
hefur hann ekki getað verið, því að þeir eru allir þekktir. Þess hefur hér verið til getið,
hvernig hann hafi getað aflað prentsmiðjunnar, hafi hann verið sveinn Olufs, þegar
hann réðst til Islands, en hafi hann verið farandprentari þá, hefur hann þegar átt hana
undir, og að þeirri skoðun hallast Isak Collijn, enda er hún, eins og bent hefur verið
á, líklegust. Segir sami maður, að letrinu í prentsmiðju síra Jóns svipi að vísu til letra
þeirra, sem notuð hafa verið á Norður-Þýzkalandi og í Svíþjóð um 1500, en sé þó svo
frábrugðið því, að hann telur það muni helzt eiga rót sína að rekja til Leipzig eða
Lýbiku. Letrið telur hann vera ósamstætt og tíning sitt úr hverri áttinni, en af því
verður ekki ráðið, hvenær síra Jón hafi eignazt prentsmiðju sína, heldur það eitt, að
það hafi verið til hennar af vanefnum aflað. Af upprunasvip letursins er ekki hægt
að ráða það, hvort síra Sigurður hafi komizt í samband við síra Jón á Þýzkalandi,
frekar en í Danmörku, því að letrið er í raun og veru sá reytingur og tætingur, sem Collijn
segir. Hefur síra Jón sjálfsagt sett prentsmiðju sína niður á Breiðabólstað, enda
segir Jón frá Grunnavík, að sér hafi verið sýndar prentstofurústirnar þar.27 Upp úr
hinu er ekkert leggjandi, að Breviarium Holense er kallað prentað „á aðsetri Voru (þ. e.
herra Jóns)“, því að það þarf ekki að merkja annað, en að ritið sé prentað í Hólabisk-
upsdæmi, og gæti jafnvel verið gert af fordild. Það tíðkaðist í þá daga, að aðrir menn
rækju prentsmiðjurnar en prentarar, sem áttu þær sjálfir, og svo hefur verið um síra
Jón, að hann en ekki Jón biskup hefur átt prentsmiðjuna á Breiðabólstað, enda
keypti herra Guðbrandur Þorláksson hana síðar meir af syni síra Jóns sænska, að sögn
fyrir 1100 ríkisdali, og var það ótrúlega há borgun, því að þetta voru margir peningar
í þá daga. Ekki hefur heyrzt að aðrir hafi látið prenta neitt í prentsmiðjunni um daga
herra Jóns, nema hann, og verður því að telja hann hafa rekið hana, hvað sem öllum
eignarrétti leið. Prentsmiðja síra Jóns hefur verið lítil og tæki af skornum skammti,
og sérstaklega virðist prentsmiðjan ekki hafa átt letursteypumót, því að allmjög virðist
letrið vera af sér gengið af sliti, þegar prentaðar voru með því „Passio“ — þ. e. 4. bindi
af Corvins postillu — 1559 og Guðspjallabók herra Ólafs Hjaltasonar 1562, enda