Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Side 186

GUÐBRANDURJÓNSSON
Í86
ir heilags Sigfrids, eins og blöðin gera. Þá segja blöðin manni þaS, aS þau séu prent-
uS meS samskonar letri og síra Jón sænski átti, en þaS er þekkt úr Passio og GuS-
spjallabókinni. Gætu blöSin því veriS úr einhverri annarri prentsmiSju en prentsmiSju
síra Jóns, sem hefSi aflaS sér leturs hjá sama letursteypara og gert hafSi letur hans.
Þetta er þó í sjálfu sér ekki líklegt, úr því aS blöS þessi eru komin af Islandi. Hitt væri
líklegra, ef síra Jón hefSi átt prentsmiSju sína, áSur en hann réS sig til íslands-
ferSar, sem í sjálfu sér er sennilegt, þar sem síra SigurSur Jónsson kórsbróSlr
naumast mundi hafa fariS aS semja viS mann, sem stóS meS tvær hendur tómar, aS
þetta væru annaShvort blöS úr einhverju breviario, sem hann hefSi prentaS á ferSum sín-
um, og aS blöSin hefSu svo slæSzt hingaS í farangri síra Jóns, eSa, ef hann hefSi reytt
prentverkiS saman til aS uppfylla samning viS síra SigurS um aS setja niSur prentverk á
íslandi, aS blöSin gætu hafa veriS prentuS í prentverki því eSa einhverju af prentverkum
þeim, sem hann hefSi keypt IetriS af, og hefSi hann þá t. d. getaS fengiS blöSin sem
umbúSir um stílana. Því verSur ekki neitaS, aS sjaldgæft er í hreinprenti aS sjá því-
líkan aragrúa af prentvillum í ekki meira máli en er á þessum blöSum. Prentvillufjöld-
inn er slíkur, aS hann vekur frekar grun um, aS hér sé um próförk aS ræSa — því aS
þaS voru lesnar prófarkir í þá daga, ekki síSur en nú —, heldur en um hreinprent úr
lítilsigldri og subbulegri prentsmiSju, og virSist því liggja beinast viS aS líta svo á
sem blöSin séu prófarkir. Því frekar virSist þaS vera gerlegt sem kaflar þeir, er venju-
legast voru prentaSir meS rauSu letri (rubra), þ. e. a. s. greinirósir og leiSbeiningar
um tíSalesturinn (rubricae), eru þarna prentaSir meS svörtu. Slíkt var yfirhöfuS alltaf
prentaS meS rauSu, eSa ef svo var ekki, var þaS handskrifaS meS rauSu, og er mér
vitanlega ekki til nein tíSabók prentuS, sem ekki er meS þeim einkennum. Þar eS stafir
þeir og myndir, sem prenta ætti meS rauSu, eru prentaSir þarna meS svörtu, verSur
aS gera ráS fyrir því, aS þetta hafi átt aS vera prentaS en ekki skrifaS, þar eS annars
mundu hafa veriS blindingar fyrir því, og jafnframt aS þaS bendi eindregiS til þess,
aS um próförk sé aS ræSa, aS þetta er prentaS meS svörtu.
NiSurstöSurnar verSa því þessar: Nú er ekkert til lengur úr Breviarium Holense,
heldur er sú bók meS öllu týnd. Þau blöS, sem menn hafa þótzt finna úr henni, eru
prófarkir af erlendu, nú týndu, breviario, sem síra Jón sænski annaShvort hefur prent-
aS í prentsmiSju sinni, áSur en hann fluttist til íslands, eSa hefur veriS prentaS meS
letri hans, áSur en hann eignaSist þaS, eSa í prentsmiSju, er hafSi letur frá sama letur-
steypara og hann.
ATHUGASEMDIR OG TILVÍSANIR
1) Deilt hefur verið mjög um það, hvorum þeirra Jóhanni Gutenberg úr Mainz eða Laurenz Jans-
zoon Coster úr Haarlem hafi fyrstum hugkvæmzt að gera lausa stíla. IJafa flestir hallazt að Guten-
berg, en sumir þó talið hann aðeins hafa fullkomnað slíka aðferð, er Coster hafi fundið. Verður sú
gáta seint fullráðin. — 2) Dahl: Bibliotekskundskab I, Kbh. 1924, bls. 134—35, 172—74. — 3)
Dahl I, bls. 174. — 4) Ibid., bls. 126. — 5) Ibid., bls. 176. — 6) Ibid., bls. 178. — 7) D. I. IX,
nr. 580. — 8) Lbs. 75, fol. bls. 5, Ilalldór Hermannsson, Islandica IX, bls. I. — 9) Dahl I, bls. 179.
— 10) Ibid. — 11) D. I. IX, nr. 619. — 12) D. I. IX, nr. 634, X, nr. 78, XI, nr. 109, 276, XII, nr. 54.