Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Page 199

PÉTUR PALLADÍUS, RIT IIANS OG ÍSLENDINGAR
199
sjónum manna. Ella hefði hann ekki verið settur í athugasemdaskrána í fjórða bindi
Kirkjusögunnar. Hinsvegar hafa fræðimenn kynnzt hinum afbakaða titli í Danske
Magazin og reynt að skýra hann, og hefur meistari Háfdan stungið upp á leshættinum
Oriemus f. Orimarius og getið sér til, að orðið hafi komizt inn í talmálið vegna
titilsins, sem almenningi hefur orðið starsýnt á. í viðbætinum við orðabók Sigfúsar
Blöndals er gefið orðatiltæki úr Árnessýslu, sem hljóðar svo: ,,það er rémus í þér við
þetta = þú ert vokins með það“.40 I orðasöfnum Hannesar biskups er þetta orð einn-
ig nefnt: „hon«m er Riemus fere abnuit videtwr corruptum ex Oremus“.41 Um sama
orð virðist að ræða, og má hafa framanskráð til hliðsjónar við orðatiltækin í Kirkju-
sögunni. Nú gæti það vel staðizt, að rémus væri stytting úr oriemus f. oremus. Nú
hefst svo til sérhver kirkjuleg bæn á „oremus“. Orðið gæti hæglega orðið að nafnorði
í skólamáli og merkt það að hika við, eða þvíumlíkt, vegna þeirrar venju að hefja öll
meiri háttar verk með bænargjörð. Spurning er það, hvort lærðu mennirnir á 18. öld
hafi ekki bætt o-inu framan við rémus til þess að geta skýrt orimarius hans Langebeks.
En það er næsta eðlilegt, þegar spurt er í áðurnefndu bréfi: „Hvornen gat það kom-
izt i hendur a Sr. Sigurde, og hvor gat sagt honum þad ad Palladius hafde samsett
þad 1547?“ — Það er að sönnu eftirtektarvert, að ein af hinum svonefndu „expe-
ditiones pro pastoribus“ skuli hafa borizt hingað til lands, því þær voru aldrei prent-
aðar. Gæti það vakið grun um það, að fleiri hafi hingað komið, þótt ekki hafi fundizt
neitt um það, að minnsta kosti ekki enn. Hinsvegar er þess getið, að Pétur, sonur síra
Sigurðar, félli „í þungan kránkleika, sem var aðsókn og sinnuleysi og úr því andaðist
hann“.42 Þetta hefur vel getað verið tilefni síra Sigurðar til að þýða ritlinginn. Því
miður virðist ekki vitað, hvenær Pétur dó. Ef til vill væri það leyfilegt að halda, að
það hafi verið um 1560, árið, sem síra Sigurður þýddi ritlinginn.
Af yfirliti þessu má ráða, að þótt Sjálandsbiskup hafi ekki lagalega haft nein völd
hér á landi, þá hafa afskipti Palladiusar og reyndar einnig eftirmanna hans, þeirra
Hans Albriktssens og Páls Madsens, verið með þeim hætti, að þá mætti kalla erkibisk-
upa. Og samskipti íslenzku og dönsku kirkjunnar hafa verið miklu nánari en venjulega
er dregið fram í söguágripum.
TILVITNANIR
1) Páll E. Olason: Menn og Menntir, II. bls. 484. Peder Palladius’ danske Skrifter, udg. ved L.
Jacobsen, I. bls. 330—40. Guðbrandur Jónsson: Jón Arason, bls. 160, 199. 2) MM II. bls. 359—60.
3) Det danske Folks Historie, skrevet af danske Historikere, IV. bls. 160. 4) MM II. bls. 362. 5)
Sést af formála Palladiusar fyrir fræðakverinu, Palladius I. bls. 330—40. 6) MM II. bls. 398 og
587n, IV. bls. 13. 7) MM II. bls. 46on. 8) MM I. bls. 312. Reyndar er hann nefndur Sigismundus
Heliodorus í Ludvig Harboe: Anden Afhandling om Reformationen i Island, bls. 8 nmálsgr. Jón
Arason, bls. 212. 9) MM I. bls. 315. Jón Arason, bls. 238, 241n. 10) MM I. bls. 309. Jón Arason,
bls. 235n. 11) Dipl. Isl. XII, nr. 135—6. Jón Arason, bls. 276.. 12) MM II, bls. 490. 13) MM II.
bls. 512. 14) Dipl. Isl. XI. nr. 210 = Danske Kirkelove II, bls. 19—38, MM I, bls. 226. Palladius
V, bls. 226. 15) Bréfabók, bls. 90. 16) MM II. bls. 584—9, III. bls. 710, 719, IV. bls. 402, Halldór
Hermannsson: Icelandic Books of the 16th Century, Islandica IX, bls. 19, sbr. Isl. XXIX, bls. 66 17)