Andvari - 01.01.1975, Page 12

10
JAKOB JÓNSSON
ANDVAM
að átta sig á. I fyrsta lagi, að trúardeilurnar vestan hafs áttu upptök sín
hér heima á Islandi. I öSru lagi, aS orS og orSatiltæki, sem notuS voru
vestra, höfSu ekki nákvæmlega sömu merkingu og hér, þegar fram í sótti.
Menn eins og Gísli Jónsson verSa alltaf misskildir, nema gerS sé nánari
grein fyrir þessu.
A seinni áratugum nítjándu aldar voru aS minnsta kosti þrjár
trúarlegar hreyfingar austan lands, sem allar mættu andstöSu hjá kirkju-
stjórninni. ÞaS var fríkirkjuhreyfing reySfirzku bændanna, lágkirkjustefna
síra Lárusar Halldórssonar, sem rann saman viS hina fyrrnefndu hreyfingu,
og loks unítarahreyfing aSallega á SeySisfirSi, sem raunar lét ekki mikiS
yfir sér, en hafSi þó sín áhrif. Frá henni kom einn af gáfuSustu og hezt
menntuSu guSfræSingum í hópi íslenzkra unítara vestan hafs. I augum
allra þessara hópa varS stjórn þjóSkirkjunnar eins konar ímynd andlegs
afturhalds, enda var guSfræSin stöSnuS og storkin eftirmynd danskrar
íhaldssemi. Gísli Jónsson var þegar á barnsaldri snortinn af bókum, sem
fluttu honum fregnir af vísindalegum niSurstöSum, er fóru í bága viS
sköpunarsöguna, eins og hún var túlkuS af gömlu guSfræSinni. Bergmál af
deilunum um þróunarkenninguna var fariS aS heyrast til íslands. Þegar til
Akureyrar kom, kveSst Gísli hafa orSiS snortinn af séra Matthíasi Jochums-
syni og nefnir ræSur hans í því sambandi. En svo sem kunnugt er, var séra
Matthías mjög hrifinn af sumum höfundum hinnar unítarisku stefnu, svo
sem W. E. Channing. Loks tel ég víst, aS kynni Gísla af Þorsteini Erlingssyni
hafi haft svo mikil áhrif á hann, aS þau hafi enzt honum ævina út. Þor-
steinn var virtur og metinn bæSi sem skáld og hugsjónamaSur. Megin-
boSskapur hans var þaS, sem nú eru nefnd mannréttindi, og þeim skyldi
fylgja fullkominn réttur til aS fylgja sannleikanum. Hann leit á hina
rétttrúuSu kirkju sem kúgunarvald.
Þegar Vestur-íslendingar fóru aS stofna til kirkjustarfsemi sinnar, var
eSlilegt, aS þeir settu sig í samband viS lútherska menn, sem fyrir voru í
landinu, og fengju menntun presta sinna í þeirra skólum. En þeir voru
svo óheppnir aS komast undir áhrif kirkjudeilda (Missouri-synodunnar),
scm héldu fram hinum einstrengingslegasta rétttrúnaSi og byggSu á biblíu-
skýringum, sem fóru í þveröfuga átt viS þaS frjálslyndi, sem var í uppsiglingu.
Hér hlaut því aS verSa harSur árekstur. En forvígismenn lúthersku kirkj-
unnar meSal Islendinga vestan hafs voru jafnandvígir biblíurannsóknum