Andvari - 01.01.1975, Blaðsíða 30
BERGSTEINN JÓNSSON:
Aðdragandi og upphaf vesturferða
af Islandi á nítjándu öld
Enginn getur láð Islendingum eða Vesturíslendingum, þótt árið 1975
verði þeim tilefni til þess að rifja upp fyrir sjálfunr sér og öðrum, sem áhuga
hefðu á, það efni, sem hér er ætlunin að fjalla stuttlega um. Hins vegar
er hugsanlegt, að einhverjir kími, ef þeim væri urn það kunnugt, að ráðamenn
Hins íslenzka þjóðvinafélags sýni málum þessum ekki einungis áhuga, heldur
og ósvikna samúð og skilning.
I fljótu hragði mætti ætla, að fyrir rúrnri öld, þegar samtímis var ákaft
unnið að eflingu Þjóðvinafélagsins annars vegar, en á hinn bóginn hamazt
við að telja fólk á að yfirgefa ísland að fullu og öllu, en leita sér og sínum
staðfestu á víðáttum Norður-Ameríku, hafi þeir menn aðallega átzt illt við,
sem greindi á um þessi markmið. En sé betur eftir þessu skyggnzt, þá kemur í
ljós, að um sumt áttu talsmenn beggja hugmyndanna samleið, og upphaflega
voru þeir sprottnir úr sama jarðvegi og aðhylltust sömu eða svipaðar lífsskoðanir.
Vakning sú, sem aðsópsmiklum lífsskoðunum þjóðfrelsishreyfinga í Evrópu
varð samfara, stofnun Alþingis 1845, afnám einveldis í Danmörku 1848-49,
batnandi efnahagur íslenzkra bænda samfara hagstæðu árferði fram um miðja
nítjándu öldina, varð allt til þess að efla og glæða hjá mönnum nýjar hug-
sjónir og trú á lífið og gæði þess, væri rétt á málum haldið.
Nokkrum sinnum urðu skakkaföll af völdum mistaka eða vonbrigða þessum
vorgróðri þung í skauti. Nægir þá að nefna úrslit þjóðfundarins 1851. Enn-
fremur slógu atburðir eins og fjárkláðafaraldurinn eftir 1856 og harðinda-
kaflinn, sem hófst með árinu 1859, marga út af laginu um lengri eða skemmri
tíma.
Það var einmitt síðast nefnda atvikið, sem varð sýnilegt tilefni þess, að
nokkrir forystumenn í athafnasömum bændasamtökum Þingeyinga heittu sér
fyrir félagsskap þeirra, sem leita vildu undankomu af íslandi, áður en nýr
harðindabálkur hefði náð að draga þar allt megn úr mönnum, þangað sem