Andvari - 01.01.1975, Side 152

150
ÓLAFUR M. ÓLAFSSON
ANDVARI
En hvað þýðir örn? Skáldið er með hugann í heimi goða. Ása-Þór þreytir
dryklcjuna í höll Utgarða-Loka (Þóris vín), og reiðarþrumur dynja, þegar hinn
sterki ás fer í austurveg að berja tröll (ferligt hljóð, undraraust). Og vinir ása,
Ægir og Rán, koma við sögu ffylkir, gramrinn frægr, tiggi skýr og tiggja fljóð).
Gat höfundur Bósarímna gleymt guði skáldskapar? Þeirri spurningu er auðsvarað.
Þrídeila íslenzku rúnaþulunnar um 4. rún (sjá 142. bls.) hlaut að tryggja
Óðni vísan sess í vitund skáldsins. - Þegar Öðinn hafði með ástum komizt yfir
skáldamjöðinn í jötunheimum, brá hann sér í arnarham og bar feng sinn til
Ásgarðs. Idvað er örn annað en Óðinn í arnarham, áss? Tvídeilan í síðustu
nafnafelu: flæðrin dýr og fiska hyggð, er að öllum líkindum lykill að upphafi
1. nafnafelu, fyrri hluta nafns konunnar. Hún sýnir, að fylkir, örn er einnig
tvídeila (sbr. t. d. ýta þátt, óðinn snjalla, Bó. VIII,21). En tvídeila 1. nafnafelu
segir hins vegar, að heiti 4. rúnar: óss (<fylkir), sé - samkvæmt íslenzku rúna-
þulunni - áss (<örn) og svo beri að lesa flestan „sjó“, þ. e. allan nema tiggja
fljóð (1), sem fe'lur í sér einstakan bókstaf: o. Áður kom fram, að síðasta nafna-
fela er jafnframt — með orðunum fríðum unnir gangi — staðfesting á ráðningu
síðari hluta nafnsins í 1. nafnafelu: ríþro = ríþor eða ríður. En sú lausn segir
fyrir um, hvernig skilja og lesa beri heiti 5. rúnar: reið, í 2.-8. nafnafelu.
Nafnafelurnar níu er því cyclus. Upphaf og endir eru rammlega tengd.
Ás-ríþr er sú, sem æsir unna (eldra Ás-fríþr, sbr. so. fría: elska). Nafnið
er kunnugt af fornum rúnasteinum í þessari mynd. Síðar myndaðist t á hvörfum
s og r (sbr. hiísfrú > hústrú), og til varð Ástríþr eða Ástríðr, Ástríþor eða Ástríður.
Nú er loks komið að kenningunum lýða ró (4) og ógnin höls (8). Þær eiga
það sammerkt við orð eins og fylkir (Ægir, sjór, oss), örn (Óðinn, áss), ferligt
hljóð (þruma, reið) og fjölda annarra orða í öllu máli, að þær verða ekki ráðnar
til fulls án samhengis við önnur orð. En sé það rétt, að upp sé að koma nafnið
Ástríður, er vandinn lítill. Tíunda rún er ár. I báðum rúnaþulunum er hún
skýrð sem „gumna góði“. Hvað er lýða ró annað en friður? En friður (skylt
fría > frjá) merkir ást. - Ognin höls á sterka stoð í mansöngvum rímna. Ástin
er þar ýmist það, sem ógnar óhamingjunni, eyðir henni, er jafnvel „hlíða heims“
(Bó. 11,3), eða hitt - og miklu oftar það - sem hótar að valda óhamingju. Væri
kenningin þá hliðstæð orðum eins og dauðaróg (rógur, sem veldur dauða) og um
leið andstæða þess, sem felst í lýða ró. En „ógnin böls“ er ekki einhöm fremur
en ást, eins og fram kemur í mansöngvum Bósarímna (t. d. X,5 og VII,1):
Fótr er smár og fagrar brár,
fannhvít hönd, en kinnin klár,