Andvari - 01.01.1975, Blaðsíða 131

ANDVARI
VINSÆLDIR OG LISTGILDI SKÁLDSKAPAR
129
menningarstarf brautryðjandans vill mörgum gleymast, e. t. v. vegna þess, að
Jónas var óvenjumikill hæfileikamaður og óvenjumiklu þreki gæddur. Eg
mundi segja, að það sem Jónas kom í verk fyrir eina 300 ríkisdali á ári (oft fékk
hann minna), og þar af borgaði hann samferðamönnum, til þess þyrfti í dag að gefa
nokkrar milljónir, mikinn mannskap og vélar. Svo koma til skýrslur Jónasar á
ferðum hans um ísland, sem hann oft veikur af ofkælingu afrekaði einn. Og ef
við svo tökum laun Dananna, sem Jónas átti að vinna með að náttúrulýsingum,
þá er mismunurinn æpandi óréttlátur, því að Jónas kunni vel til verka og afrekaði
sizt minna en Steenstrup, að ekki sé minnzt á Skythe.
Áður en ég kem að aðalefninu, vil ég minnast á þessar ljóðlínur í Alsnjóa:
Dauðinn er hreinn og hvítur snjór,
hjartavörðurinn gengur rór ...
Hafi rnaður lifað sig inn í persónuleika Jónasar, líf hans og kvæði, þá
verður augljóst, að „hjartavörðurinn" er enginn annar en hann sjálfur, þetta
óvenju mikla þrekmenni eða hluti af honum, hugurinn í hjarta, vörðu þoli,
andspænis tilfinningasemi og þrekleysi.
Ég hef hugsað mér að gera hér Dalvísu Jónasar að umtalsefni. Hún hefur
verið sungin í skólum og í heimahúsum sjálfsagt í meira en öld og er ekki
síður vinsæl en Fjallið Skjaldbreiður, sem er miklu stórkostlegra kvæði. Þá mun
hún líka vera þekktari meðal yngri kynslóðarinnar, ef ekki almennings yfirleitt,
en Gunnarshólmi og Þú stóðst á tindi Heklu hám, sem hún stendur langt að
haki að listgildi. Þessi síðartöldu hafa ekki verið sungin almennt, og á það sinn
þátt í því, að þau hafa ekki náð eyrum fólksins. Fleiri dæmi mætti nefna.
Gaimard grét, þegar Flekluljóðið var sungið til heiðurs honum og þýtt fyrir hann
á latínu. En ekki var Jónas krossaður, eins og t. d. Finnur Magnússon, fyrir
kvæði sín. Ætli hann hefði komizt í fyrsta flokk við úthlutun listamannastyrks?
Líturn nú á Dalvísuna í skjóli þessara síðastnefndu kvæða, sem líða fyrir
hugsskotssjónum eins og kvikmynd af heztu gerð: 1 hlíðinni er fífilbrekka, þá
grösug hlíð með berjalautum. Þar upp af Steinsstöðum er foss, ,,gljúfrabúinn“,
°g bunulækur. Fyrir neðan Steinsstaði og utan flóatetur og fífusund. Þar í
dalnum ber þeim saman Steindóri Steindórssyni og Bernharði Stefánssyni, að
se smáragrund og bakkafögur á í hvammi („a. m. k. á köflum“).
Hvar renna ár eftir hvömmum? Á norðvesturlandi, þar sem ég er fæddur
°g uppalinn, er mér það ókunnugt fyrirbæri. Jafnvel lækir renna ekki eftir
I'vömmum, af því að ofan eru þeir sléttir eins og hlíðin sjálf, dýpka svo og
9