Andvari - 01.01.1975, Blaðsíða 31

ANDVAP.I aðdragandi og upphaf vesturferða af íslandi á nítjándu öld
29
blíðar náttúruaðstæður tryggðu vinnufúsum höndum árvissari ábata og áhyggju-
minni afkomu.
Ekki má alveg hlaupa yfir allra fyrsta kaflann í vesturfarasögu íslendinga
a nítjándu öld, þátt mormóna. Ætti enginn að vanmeta þá miklu trúmenn,
hvorki þá þeirra, sem klifu þrítugan hamarinn til þess að komast héðan af
landi og vestur til Utah af litlum efnum, fákunnandi á vegum veraldar og
fyrir daga gufuskipaferða yfir Atjpntshaf, né hina, sem þar gera garðinn frægan
á tuttugustu öld.
Hins vegar er þáttur mormóna svo veigalítill í sögu íslendinga, að hann
hverfur að mestu fyrir öðrum gildari. Þar á ofan eru vesturferðir mormóna
af öðrum rótum runnar en þeirra íslendinga, sem voru að flýja neyð, yfir-
vofandi eignatjón og þar af fljótandi örbirgð.
Hér verður því að nægja að segja um mormóna, að hinir fyrstu þeirra fóru
héðan af landi frá Vestmannaeyjum 1855. Næstu árin fóru fáeinir í viðbót, en
frá því um eða rétt fyrir 1860 og fram um 1873 fóru engir svo að um sé
vitað frá íslandi til Utah. Þá tóku menn að tínast þangað á ný. — Loks má
geta þess urn íslenzka mormóna, að þeir voru langflestir af Suðurlandi, þver-
öfugt við það, sem gerðist um aðra vesturfara.
Víkur þá aftur sögunni að Þingeyingum, sem vildu ekki möglunarlaust una
áföllum, er á þeim dundu á útmánuðum 1859, heldur leita í sameiningu undan-
komuleiðar.
Þessi viðbrögð urðu upphaf félagsskapar, sem lengst af laut forystu Einars
Asmundssonar gullsmiðs, bónda, umboðsmanns, amtsráðsmanns og alþingis-
manns í Nesi, og Jakobs Hálfdanarsonar bónda á Grímsstöðum í Mývatnssveit
og síðar kaupfélagsstjóra og borgara á Húsavík. Var Einar upphafsmaður
Brasilíuhugmyndarinnar, þegar aðrir voru í þann veginn að gína við gullnum
Grænlandslýsingum Sigurðar Breiðfjörð skálds í riti hans frá 1836. Annað mál
er það, að hvergi verður nú séð, að Einar hafi í alvöru velt fyrir sér að flytjast
vestur sjálfur, þótt hann legði samtökunum lið sitt. En Jakob komst svo langt
áleiðis, að hann brá búi og seldi megnið af seljanlegum eigum sínum; en þá
brást ferðin, sem hann hafði treyst á. Var hann ekki sá eini, sem þannig rasaði
um ráð fram. Er sanni nær, að allir samningar og samningaumleitanir við
umboðsmenn Brasilíustjórnar hafi einhvern veginn farið út um þúfur, hversu
mjög sem áður nelndir ágætismenn og aðrir þeim engu síðri lögðu sig fram.
Hengu þeir allir, áður en lauk, frá þessu áformi meira og minna vonsviknir
eftir slíkar hrakfarir.
Fáeinir íslendingar komust þó til Brasilíu árið 1863. Fóru þeir um Dan-