Andvari - 01.01.1994, Side 65

ANDVARI
„AÐ LIFA MÖNNUM"
63
K. Emilsson spann úr ágæta grein fyrir nokkrum árum til varnar sjálfgildis-
kenningunni um menntun.3 Vilhjálmur Árnason benti hins vegar réttilega á
að röksemdin hnigi því aðeins að sjálfgildi menntunar að við „gæfum eftir
§agnsemishugtakið“, skildum það þröngum efnis- eða efnahagslegum
skilningi.4 Hefur ekki menntunin einmitt gildi vegna afleiðinga sinna frem-
ur en sjálfrar sín ef hún veitir okkur þau andlegu lífsgæði sem Ptolemaíos
nefndi?
Þriðja túlkunin, og sú eina sem mér sýnist röklega held, kemur einnig
fram í grein Eyjólfs og verður best lýst með hans eigin orðum:
Það er hægt að rökstyðja það að eitthvert fyrirbæri eða iðja hafi gildi í sjálfu sér en
maður rökstyður það auðvitað ekki með því að benda á góðar afleiðingar þess sem
um er að ræða. Maður rökstyður það með því að benda á hlutinn sjálfan, sýna hann
og segja: „Sjáið þetta og þetta þarna!“ og freistar þess að aðrir fari þannig að sjá
hann sömu augum og maður sjálfur.5
Þeir sem eitthvað þekkja til heimspekilegrar siðfræði sjá hér skjótast fram
skollahár svokallaðrar „innsæishyggju“: Gott sé, sem hugtak, óskilgreinan-
*egt á grundvelli annarra hugtaka (til dæmis nytsemdar, farsældar og svo
framvegis); það verði aðeins greint með innri sálargáfu: skilningsljósi sem
°kkur sé áskapað.6 „Skollahár“, sagði ég, vegna þess að fæstir trúa lengur
stíkri innsæishyggju, að minnsta kosti ekki nú á allra síðustu árum þegar
hvers kyns dygðafræði og leikslokakenningar ráða ríkjum innan siðfræð-
innar. Þessi þriðja túlkun er því jafn-ótrúverðug í reynd og hún er röklega
óaðfinnanleg.
En hvað koma þessar vangaveltur við spurningunni sem ég varpaði fram
1 upphafi um skyldur háskólakennara? Jú, fyrri liður hennar laut að vali
rannsóknarefna, hvort hafa bæri hop af gagnsemi fyrir almannaheill við
slíkt val. Hyggjum þá fyrst að því að náskyld sjálfgildishugmyndinni um
ruenntun er önnur hugmynd sem kalla mætti „snasarkenninguna“ um rann-
sóknir. Skírskota ég þar með til þeirra ummæla Sigurðar Nordals í minn-
'ngargrein um Björn M. Ólsen að engin vísindi komist á hátt stig nema til
séu menn sem ekki spyrja um annað notagildi en gildi rannsóknarinnar
Sern rannsóknar og „efast ekki um, að hver snös í klungrum þekkingarinn-
ar sé athugunar verð.“ Án slíkra manna mundu vísindin „missa sjónar á að-
albraut sinni“ sem sé „leit sannleikans vegna sannleikans“. Alveg eins og
hstin sé til vegna listarinnar eigi vísindin skilið að einhverjir sinni þeim fyr-
lr þeirra eigin sakir, „án umhugsunar nokkurs annars“.7 Kenningin kveður
þannig á um að hverja þekkingarsnös beri að rannsaka eingöngu af því að
hún er þarna og gildi rannsóknarinnar sé eingöngu það að vera rannsókn.
Snasarkenninguna má að einu leyti færa til sanns vegar: þess að tak-
’ttarkanir mannlegrar þekkingar eru slíkar að oft er ómögulegt að segja fyr-