Andvari - 01.01.1994, Síða 70

68
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
ANDVARI
garði. Með þeirri ábendingu er ég ekki að leggja til að vegið sé að aka-
demísku frelsi háskóla heldur eingöngu að minna á þau alkunnu sannindi
að frelsi fylgir ábyrgð, í þessu tilviki ábyrgð háskólakennara á að velja sér
rannsóknarefni við hæfi. Við það val ber þeim að hafa í huga að allar snasir
í klungrum þekkingarinnar eru ekki jafnnærtækar og virðingarvænar.
III
Síðari spurnin sem brann á vörum mér hér í upphafi var sú hvort háskóla-
kennarar hafi einhvers konar fræðslu- eða vegsagnarskyldu að gegna gagn-
vart almenningi, umfram það sem felst í starfi þeirra innan háskólastofn-
ana. Fyrir 75 árum messaði Sigurður Nordal yfir smekkfullri Bárubúð um
einlyndi og marglyndi. Um svipað leyti sendi Agúst H. Bjarnason prófessor
frá sér hundrað blaðsíðna fylgirit með Árbók Háskóla íslands, rit sem hafði
það yfirlýsta markmið að fræða almenning um ýmsar nýjungar er fram
hefðu komið úti í hinum stóra heimi við rannsóknir á mannlegum tilfinn-
ingum.13 Hvers vegna eru vísindamenn og háskólakennarar nútímans ekki
jafn-vaknir og sofnir í að uppfræða almenning og forverar þeirra á íslandi?
Hluti af svarinu er að sumir séu það; við heimspekingar höfum til dæmis
verið talsvert iðnir við þann kola á síðustu árum. Samt fer ekki á milli
mála, hygg ég, að tengslin milli fræða og fólks hafa rofnað að einhverju
leyti og það er ekki alveg ófyrirsynju sem sumir leikmenn hafa bent á að
hinir lærðu eigi til að lokast inni í fílabeinsturni - eða fiskabúri.14 En gerir
það nokkuð til eða öllu heldur: Ber hinum lærðu nokkur skylda til annars?
Eg hef hingað til farið full-gáleysislega með skylduhugtakið, það er að
segja beitt því eins og jafnan lægi á lausu hvað það merkti að manni bæri
skylda til einhvers. Pví fer þó fjarri, að minnsta kosti í sumum tilvikum. Að
vísu er nokkuð ljóst að það samræmist bæði eðlilegum talsmáta og siðleg-
um skikk að líta svo á að maður sé til að mynda skyldugur að standa við
það sem hann hefur lofað. Hafi ég heitið að hitta vin minn í Norræna hús-
inu klukkan fjögur þá bregst ég skyldu minni með því að láta ekki sjá mig,
nema hugsanlega ef einhver önnur skylda hefur orðið hinni yfirsterkari,
svo sem að bjarga manni út úr brennandi bílflaki á Hringbraut þegar ég var
á leið á stefnumótið. Háskólakennarar hafa í vissum skilningi heitið að
sinna kennslu, rannsóknum og stjórnun, og ber að standa við það loforð,
en þeir hafa ekki formlega gengist undir þá kvöð að belgja sig ótilkvaddir
fram á opinberan vettvang að upplýsa almenning um velferðarmál hans.
Hér skilur raunar með háskólakennurum og ýmsum öðrurn opinberum
starfsmönnum, til dæmis læknum og hjúkrunarfræðingum, sem eru bundnir
af eigin siðareglum, reglum er kveða meðal annars á um svokallaðar fé-