Andvari - 01.01.1994, Qupperneq 87

andvari
FYRSTU SKREF í LANDHELGISMÁLINU
85
Ótti bresku ríkisstjórnarinnar við aðgerðir af hálfu aðila í sjávarútvegi
var ekki ástæðulaus og ríkisstjórnin gat í raun lítið gert, þótt margir íslend-
ingar muni hafa átt erfitt með að trúa því. Sannleikurinn var sá, að bresk
stjórnvöld óttuðust ekki aðeins versnandi samskipti landanna, heldur einn-
ig að skortur gæti orðið á fiski í Bretlandi ef íslenskum skipum yrði meinað
að landa í breskum höfnum á sama tíma og breskir togarar yrðu að hverfa
af miðunum við ísland. Petta kemur glöggt fram í bréfi, sem breski sjávar-
útvegsráðherrann ritaði Anthony Eden, utanríkisráðherra, 3. mars 1952.
Þar sagði að á ári hverju væri um 900 þúsund smálestum af fiski landað í
breskum höfnum, en hætta væri á að það magn minnkaði um 150 þúsund
smálestir.35
Hinn 23. apríl 1952 var haldinn í Lundúnum fundur háttsettra embættis-
manna og ráðherra með forystumönnum í breskum sjávarútvegi. Þar lagði
forseti Samtaka breskra togaraeigenda, J. Croft Baker, áherslu á að Bretar
yrðu ekki einungis af miklum fiskafla við útfærslu íslensku landhelginnar,
heldur myndu þeir einnig sitja uppi með lakari fisk en ella. Hann skýrði frá
því að um það bil 21 prósent af öllum bolfiski, sem landað hefði verið í
Englandi og Wales á árinu 1951, hefði komið af Islandsmiðum. Vafalaust
mætti bæta tjónið að nokkru með því að veiða meira af lakari fiski á öðrum
miðum, en mikið myndi tapast af fyrsta flokks fiski, sem einmitt seldist
best. í því viðfangi gat Croft Baker þess, að árið 1951 hefðu 23 prósent af
allri ýsu, sem barst á land í Englandi og Wales, komið af íslandsmiðum, 27
prósent af lúðu, 40 prósent af rauðsprettu og 14 prósent af kola. Samkvæmt
útreikningum útgerðarmanna myndi afli breskra skipa við ísland minnka
um 40 prósent ef landhelgin yrði færð út og þar af yrðu um 75 prósent
fyrsta flokks fiskur.36
Erfitt er að meta sannleiksgildi þessara staðhæfinga, en þær hafa vafa-
laust átt við nokkur rök að styðjast á sínum tíma. Fiskurinn, sem Croft
Baker óttaðist að verða af, veiddist einkum á grunnslóð, og sama máli
gegndi um smáþorsk, sem seldist oft dýru verði á breskum fiskmörkuðum.
Þarna var einmitt komið að kjarna málsins, en meginmarkmið íslendinga
var að friða grunnslóðina og uppeldisstöðvar með því að banna togveiðar á
þeim. Með því mátti vernda ungfiskinn og þá stofna sem minnstir voru og
veikastir. Og vitaskuld gat Croft Baker ekki vitað, að þegar grunnmiðun-
um yrði lokað myndu ýmsir fiskstofnar taka við sér og veiði úr þeim verða
mun betri utan landhelgi en áður hafði verið. Ýsustofninn í Faxaflóa var
skýrasta dæmið um þetta og bar glöggt vitni um árangur friðunaraðgerð-
anna.37
En forystumenn í breskum sjávarútvegi höfðu ekki einungis áhyggjur af
því að minna bærist að af fyrsta flokks fiski. Á fundinum 23. apríl lét Croft
Eaker þá skoðun í ljósi, að útfærsla íslensku fiskveiðilögsögunnar myndi