Andvari

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Andvari - 01.01.1994, Qupperneq 118

Andvari - 01.01.1994, Qupperneq 118
116 ARI PÁLL KRISTINSSON ANDVARI II Til þess að unnt sé að sinna þessum mikilvæga þætti þjóðmenningarinnar, orðatiltækjunum, er þörf aðgengilegra handbóka fyrir málnotendur. í þeim efnum búum við miklu betur nú en fyrir örfáum árum. í árslok 1993 kom út nýtt, viðamikið safn íslenskra orðatiltækja, Mergur málsins (837 bls.). Jón G. Friðjónsson fjallar þar um liðlega 6000 orðatil- tæki, aldur þeirra, uppruna, feril í málinu, breytingar á formi þeirra og merkingu og sýnir fjölmörg notkunar- og skýringardæmi. Til að sýna dæmi um efnistök Jóns er freistandi að velja eitt orðtak af handahófi úr bókinni. Við getum virt fyrir okkur hvernig farið er með orðtakið reynast/vera e-m óþægur/(erfibur) Ijár í þúfu (bls. 402). Uppflettiorðið er Ijár. Sýnd eru kenniföll orðsins og kyn, og grunnmerk- ing þess skýrð („bitjárn fest í orf; málmblað til að skera gras“). Þá er orð- takið sýnt (með helstu afbrigðum í nútímamáli), þ.e.: reynast/vera e-m óþægur/(erfiður) Ijár í þúfu. Merking orðtaksins er skýrð á þessa lund: „reynast e-m erfiður viðfangs, vera e-m þungur í skauti; valda e-m örðug- leikum“. Pá fylgja notkunardæmi úr nútímamáli: „Landsprófið gamla reyndist mörgum þeim er hugðu á menntaskólanám erfiður ljár í þúfu. - Ýmiss konar fisksjúkdómar hafa reynst fiskeldismönnum óþægur ljár í þúfu. - Þingmaðurinn fer sínar eigin leiðir og er því formanni flokksins oft óþægur ljár í þúfu.“ Loks er greint frá sögu orðtaksins í málinu á þessa leið: „Elstu afbrigði orðatiltækisins eru frá 17. öld: Óhægur (stirður) Ijár íþúfum (sl7 (GÓl 2507)) og Stirður Ijár í þúfum (sl7 (GÓl 3159)) en einnig eru kunn afbrigðin vera e-m ekki hægur Ijár í þúfu (sl8 (OHR)); vera e-m óþýður Ijár í þúfu (fl9 (Son 47)) og reynast e-m óþægur Ijár í þúfu (sl9 (OHR)).“ Hér kemur sem sé fram að elsta þekkta dæmið er frá síðari hluta 17. aldar og með hjálp skammstafanalykils í bókinni sér lesandinn að heim- ildin er orðabókarverk Guðmundar Ólafssonar: Gudmundi Olaui Thesaur- us adagiorum linguæ septentrionalis antiquæ et modernœ. Utgiven . . . av Gottfrid Kallstenius . . . Lund 1930. Skammstöfunin „OHR“ merkir rit- málssafn Orðabókar Háskólans. „Son“ táknar Sonur gullsmiðsins á Bessa- stöðum (þetta eru bréf til Gríms Thomsens og varðandi hann 1838-1858, Finnur Sigmundsson bjó til prentunar, Hlaðbúð, Reykjavík 1947). Heim- ildatilvísanirnar taka ekki mikið pláss í textanum en mörgum er vafalaust fengur að þeim. Loks er líkingin í orðtakinu skýrð í hnitmiðuðu máli: „Lík- ingin er dregin af því hve erfitt er að slá í miklu þýfi.“ Undir flettiorðinu Ijár er einnig maðurinn með Ijáinn, með viðeigandi skýringum, þar á meðal teikningu. Þá hygg ég að sá lesandi sem hefur ekki bók Jóns undir höndum hafi fengið forsmekkinn að því hvernig efnistökum er háttað.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160

x

Andvari

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Andvari
https://timarit.is/publication/346

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.