Andvari - 01.01.1995, Page 107

ANDVARI
UM HVAÐ ER LEIKRITIÐ FJALLA-EYVINDUR?
105
líkt og reyndar hjá Ibsen á síðari árum hans, táknin í formi líkinga, ein-
stakra ljóðrænna setninga eða dæmisagna. Eiginleg táknsæisleikrit, þar sem
form heils leiks hverfist um sviðsleg tákn, ritaði svo bóndinn Guttormur J.
Guttormsson fyrstur íslendinga vestur á sléttum Kanada við lok annars
áratugarins og birti m. a. í Skírni.17
Jóhann Sigurjónsson efndi ekki til nýmæla í formbyggingu leikja sinna;
hinn nýi tónn fólst í ljóðrænu orðfærinu, dramatísku tungutakinu, sem „dró
arnsúg“ á leiksviðinu eins og Árni Pálsson komst að orði, í efnisvali og um-
hverfisvali, í persónulegum stíl, sem var jafnnýr evrópskum áhorfendum og
hann var nýr íslendingum, þrátt fyrir hina þjóðlegu-rómantísku hefð Sig-
urðar málara Guðmundssonar.18 Eigi að síður hefur leikurinn um Fjalla-
Eyvind löngum þótt með þeim sjónleikjum íslenskum sem hvað best eru
smíðaðir hvað formbyggingu snertir, samkvæmt formúlu hins „vel gerða
leiks“. Bent hefur verið á, að leikurinn hefjist í íslenskri baðstofu, berist
síðan í réttirnar, eina helstu skemmtisamkomu íslenskra sveitamanna forð-
um og enn í dag, þá upp á öræfi á björtum heitum sumardegi og loks í
hreysi fjarri allri byggð í íslensku vetrarstórviðri; endurspegli þanni^
óvenju margar hliðar samfélagsins og þess lífs sem lifa má í landinu. í
leiknum sé jöfn stígandi og hann færist fram með æ dramatískara streymi.
En jafnframt er því þó haldið fram að síðasti þátturinn eigi að hafa orðið til
fyrst og geti staðið sjálfstætt, því þar sé kjarni málsins, hinir þættirnir séu
eins konar forleikir að átökunum þar. í þessu felst ákveðin þversögn. Við
skulum því skoða þetta nánar.
Hér verður því haldið fram, að viðfangsefni leiksins sé ekki aleinasta ást-
in og hungrið. Leikurinn fjallar um ástina í víðari sjónarhring, ástina sem
óræðasta aflið í lífinu. Hver þáttur leiksins fjallar um ástina frá sínum for-
sendum, er tilbrigði um sama grunnþema.
Lítum á fyrsta þátt. Halla verður þess vís, að ráðsmaðurinn, sem hún
hefur treyst og tekið að hjarta sér, hefur leynt hana sínu rétta nafni, ráðist
til hennar á fölskum forsendum, hann er á hlaupum undan réttvísinni, er
þjófur og lygari. Og hvernig tekur Halla því? Hún segir honum að sofa
lengur með opin augun og býður honum koss! Hér teflir skáldið með öðr-
um orðum fram ástinni gegn siðgœðisvitundinni.
I öðrum þætti sjáum við enn betur, að Halla er ekkja í efnum og metum,
vinsæl og öfunduð. Björn hreppstjóri mágur hennar er á biðilsbuxum, hann
vill að bæirnir sameinist; þannig standa henni til boða enn meiri auður og
áhrif. En í þess stað gerist Halla brotleg við lög, hylmir yfir með útilegu-
þjófí, býður almenningsálitinu og virðingu samborgaranna birginn, skilur
við sitt veraldlega góss og flýr með ástmanninum á fjöll - út í óvissuna og
fáránlegt ævintýrið. Hér reynir með öðrum orðum á ást Höllu andspænis
samfélaginu, lögum þess og dómum.