Andvari - 01.01.2004, Side 118

116
GUNNAR KARLSSON
ANDVARl
Framsetning
Guðjón Friðriksson lætur sér ekki nægja að lýsa lífi fólks eins og hann getur
lesið sér til um það í heimildum. Hann bregður sér iðulega í gervi sjáandans
og segir frá atburðum og aðstæðum sem hann hefur engar heimildir um. Þetta
er auðvitað alþekkt og viðurkennd miðlunarleið í söguritun fyrir almenning,
og Guðjón hefur beitt henni meira og minna í fyrri ævisögum sínum. I
ritdómi um fyrra bindið í dagblaðinu DV gerði Armann Jakobsson skarpa
úttekt á aðferð Guðjóns og dæmdi skáldaðar sviðsetningar í sagnfræðiritum
léttvægar: „ímyndunaraflið fær sjaldan að njóta sín til fulls og sagnfræðing-
urinn verður aldrei eins djarfur og höfundur sögulegrar skáldsögu gæti leyft
sér. Fyrir vikið velur hann gjarnan hina ófrumlegu túlkun og hvaða tilgangi
þjónar það?“72 Ekki er vafi á að Ármann hefur mikið til síns máls. Skáld hafa
leyfi til að koma lesendum sínum á óvart án þess að hafa til þess heimildir,
en sagnfræðingur er nánast bundinn af því að fylla eyður með því sem virð-
ist sennilegast, og því er mikil hætta á að sviðsetning hans verði flöt og fyrir-
sjáanleg. Þegar Guðjón fer að skálda tilfinningaviðbrögð verður saga hans
beinlínis væmin, eins og þegar hann lýsir kveðjustundinni þegar Jón yfirgef-
ur foreldrahúsin á leið suður í stúdentspróf: „Móður sína faðmar hann lengi
og innilega og hún biður hann lengstra orða að gæta sín á hættum heims-
ins.“73 Skáldsagnahöfundur sem léti sér ekki detta í hug neitt frumlegra hlypi
örugglega yfir kveðjustundina. Eru skáldaðar sviðsetningar í sagnfræðiritum
þá gersamlega vonlausar?
Stundum finnst mér Guðjóni takast að draga upp af atvikum skýrar,
skemmtilegar og á einhvem hátt fróðlegar myndir sem hann getur ekki sótt
beint í heimildir. Hér má taka sem dæmi frásögn af ferð Jóns Sigurðssonar
og Brynjólfs Péturssonar af stað frá Kaupmannahöfn til Hróarskeldu með
þakkarávarp frá íslendingahópnum í Höfn til Balthazars Christensen, sem
hefur tekið málstað íslendinga á stéttaþingi Eydana:
Þeir standa prúðbúnir með pípuhatta við Pósthúsið í Kjötmangaragötu, annar 32 ára,
hinn 31 árs og ætla að taka dagvagninn til Hróarskeldu. Þeir stíga upp í vagninn
þegar allt er tilbúið til brottfarar og kúskurinn kippir í taumana. Hestamir taka kipp
og áfram mjakast vagninn eftir ójafnri steinlagningunni á þröngum götum Kaup-
mannahafnar. Hann stefnir að Vesturporti en þaðan er farið út úr borginni og síðan
um vindubrýr yfir síkin sem umlykja hana. Þá fyrst er hægt að auka ferðina og brátt
stendur rykmökkurinn aftan úr póstvagninum þar sem kláramir brokka með hann í
eftirdragi á moldugri Vesturbrúargötu áleiðis til Hróarskeldu. Jón og Brynjólfur sitja
uppi í vagninum og halda um pípuhattana svo að þeir fjúki ekki út í veður og vind.74