Andvari - 01.01.2004, Blaðsíða 127

ANDVARI
STEPHAN G. OG MÓDERNISMINN
125
lömuðu efnið, heltu og skekktu málið og næstum kyrktu sjálfan skáldskapinn. Það hefir
oft verið sagt: Auðvitað getur skáldskapurinn lagt niður rímið, hvenær sem vera skal, og
komið fram í öðru gervi. Ekkert í hugsun mannsins skiptir jafn léttilega um hami....3
Stephan bætir við að skáldskapurinn klæði sig „eftir tíðinni“: hann vefji sig
inn í rím á meðan minnið er eini geymslustaðurinn sem bjargar honum frá
glötun, hann verði að leikriti þegar fólk safnist í flokka til að flytja hann, en
að skáld- eða smásögum þegar hann þurfi að ná til fjöldans og höfða til
mismunandi hópa, hárra sem lágra, því sagnaformið sé létt og öllum aðgengi-
legt. Hann leggur áherslu á að stærsti munurinn á rímuðum kveðskap og
órímuðum, hvort heldur það eru Ijóð, sögur eða leikrit, sé sá að rímaður
kveðskapur lifi fullburða meðal alþýðunnar af því að fallegu kvæðin festist
auðveldlega í minni manna, en af hinu standi oftast ekkert eftir nema „hold-
laus beinagrind af yrkisefninu“ (4: 163-64).
Stephan segir órímuð Ijóð vera afturhvarf til frumstæðs upphafs ljóðlistar,
en að afturhvarf til hins upprunalega sé einmitt megintakmark þeirra sem eru
fylgjandi því að rím falli niður, „því þannig hafi ort forfeður Ijóðskáldanna á
löngu liðnum bamsaldri mannkynsins“ (4: 164). Stephan segir:
Hér í Ameríku gerði „góða skáldið gráhærða"..., Walt Whitman, uppreisn á móti ríminu
fyrstur manna. Enginn efi er á því að talsvert af skáldskaparáhrifum hans ónýttist í bráð-
ina sakir þess, þrátt fyrir þann viðauka af eftirtekt og umræðum manna, sem það vakti
á honum, eins og hverjum byltingamanni á gömlum venjum, en því mega eftirrennarar
hans í þá átt trauðlega búast við. Það var nýjabrum og nú afstaðinn bylur. (4: 164)
Stephan telur viðbót ríms við Ijóðstafi í íslenskum skáldskap hafa verið
tækniþróun fram og upp á við, sem auðveldaði mönnum að læra utan að, „þar
sem bönd rímsins verða að sjálfsögðum fjötri“ (4: 164). Stephan er enn sama
sinnis í kvæðinu „Enskur kveðskapur" (1904): „Nú er haust í enskum óð, /
aftur-farar dofnum - / hann er snoturt sníkjuljóð, / snöp á gömlum stofnum.4
Svo er að sjá að „The Waste Land“ T. S. Eliots hafi á endanum fengið
Stephan til að endurskoða afstöðu sína, nokkrum árum áður en hann dó.
Fyrstu viðbrögðin voru þó heldur neikvæð í bréfum Stephans til vina sinna.
Þau komu fram réttum tveimur árum eftir að ljóðið var birt í vetrarbyrjun árið
1922, fyrst í Englandi í tímaritinu Criterion, en svo í Bandaríkjunum í blað-
inu Dial, sem talsmenn hugsæisstefnunnar gáfu út. í bréfi til Jóhanns Magn-
úsar Bjarnasonar, dagsettu 1. sept. 1924, segir hann:
í gær Ias ég „Landauðna-land.“ Skilningur minn gekk þar sneyptur frá, en ekkert hissa,
hann hefir áður kennt smérþefinn af „symbolism", „impressionalism", „fúturism",
„kúbism", „dadaism" og alls konar „skálda-kveisu“. Flest slíkt er mér ánægjulaust og
botnlaust, en ekki að ég hneykslist þó á því. Sumt af því hefir lengi verið til í góðum,
gömlum skáldskap, og farið vel. Nú hefir það verið gert að einæti og óæti, en einhver
matur kann úr því að verða, og aldrei má skáldskapurinn úldna í sama sullinu....