Andvari - 01.01.2004, Blaðsíða 132

130
GUÐRÚN BJÖRK GUÐSTEINSDÓTTIR
ANDVARI
meðferð háttanna er svipað að segja og val þeirra. Hún er yfirleitt slík, að vandfýsnustu
rímnaskáld mættu vera hreykin af. Að sjálfsögðu er hægt, ef vel er leitað, að finna
einstöku braglýti, en þau eru mjög fá og óveruleg. (170)
Sigurður skýrir ekki þetta sérkennilega hátta-lag Stephans, svo ég tek upp
þann þráð.
Skoðuð í ljósi inntaks kvæðisins er beiting Stephans á háttum feikilega
markviss og í raun órofa hluti af merkingunni. Ég gríp því til efniskynning-
ar Sigurðar, sem rekur sögufléttuna aftur til þriggja þjóðsagna, en tvær þeirra
eru um Kolbein Grímsson Jöklaraskáld, sem átti kvæðasennu við Kölska
(117-34). „Svo var um samið, að hvor, er ekki gæti slegið botn í fyrri hluta
hins, skyldi steypast ofan fyrir bjargið og verða á valdi hins þaðan í frá“
(132). Kolbeinn hafði betur þegar Kölski gat ekki botnað nýjan bragarhátt,
„dýrt afbrigði Gagaraljóða, sem við hann er kennt og nefnt Kolbeinslag“
(114). Stephani þótti sigurvísan og keppikeflið heldur rislítið; hjá honum vill
Kölski koma Kolbeini fyrir kattamef, því hann er vinsælt alþýðuskáld og þau
veita íslenskri tungu og menningu mesta viðspymu gegn dönskum áhrifum.
„Lýsing Stephans á kvæðasennu þeirra Kölska, tilgangi hennar og lokum, er
stórum skáldlegri en þjóðsagnanna“ (146), segir Sigurður, og greinir endur-
túlkun Stephans á þjóðsögunni:
... Kolbeinn og Kölski ... eru fulltrúar andstæðra stefna, Kölski niðurrifsaflanna,
Kolbeinn þeirra, er varðveita það, sem áunnizt hefur á umliðnum öldum, og leitast jafn-
framt við að þoka menningunni lengra áleiðis (147). Hlutverk skáldanna er að kveða
kjark í þjóðina og brýna fyrir henni að gefast ekki upp, þótt á móti blási (160). Þau mega
ekki gera skáldskapinn að tómri íþrótt, að formlist, því að hugsunin, vitið, skiptir meira
máli en búingurinn. Bezt er þó, að hvort tveggja fari saman, þá er skáldskapurinn full-
kominn (160). ... Kolbeinslag kveður [Stephan] til þess að gera þjóðinni Ijóst, hvemig
hún á að varðveita frelsi sitt, til að sýna henni, hver vopn hún á í þeirri baráttu, þar sem
eru tunga hennar og kveðskaparíþrótt (164).
Það sem skiptir þó mestu máli er að Kölski í „Kolbeinslagi“ Stephans tapar
kvæðasennunni af því hann hefur ekki nýsköpunarmátt Kolbeins, „því skratt-
inn og ófrelsið eru helzt jöfn / á óleikni í háttunum nýju“ (III: 96). Þama er
kominn lykillinn að háttavali Stephans.
Stephan semur rímur að nýjum háttum og gömlum, eftir því sem við á.
Hann er að nútímavæða flúraða og stirða rímnahætti með því að skapa sinn
eigin liðuga frásöguhátt, líkt og Grímur Thomsen gerði í „Búa rímum“.12
Stephan gætir þess hinsvegar fyllilega að þagga ekki rödd upprunalegu hátt-
anna. Eins og fram kemur í greiningu Sigurðar yrkir Stephan mansöngvana,
og fyrir munn Kolbeins og Kölska, undir hefðbundnum rímnaháttum, endur-
semur mansöng og sigurvísu lokasennunnar undir Kolbeinslagi, en lætur
Kolbein líka víkja frá rímnahætti í tveimur vísum (173, 169).