Andvari - 01.01.2004, Blaðsíða 130

128
GUÐRÚN BJÖRK GUÐSTEINSDÓTTIR
ANDVARI
að draga samlíkingu við þjóðskáld Bandaríkjanna með tilhögun á heildarút-
gáfu kvæða sinna, en um leið gefa til kynna úr hvaða átt hann yrkir.
Hliðstætt við Leaves ofGrass fjölgaði kvæðum og andvökunóttum Steph-
ans með árunum. Táknmerking heitis heildarsafnsins, Andvökur, vísar til
myndmálsins í „Kveld“ (1899), sem kynnir hugmyndafræðilega stefnuskrá
skáldsins og Stephan sem talsmann þeirra sem eru undirokaðir og hrjáðir. I
„Kveldi“ lýsir hann því hvemig „lífsönnin“ „styggði upp léttfleygu ljóðin
[hans] öll“ og „vængbraut“ háfleygar hugsanir - hvernig „andvakan ferleg og
föl“ styggði drauma hans um heim jafnræðis og réttlætis, því „útburðir
mannlífsins ýlfra þá hátt - / það atgervi, er hirðulaust dó“ (I: 210). I kvæðis-
lok yfirlýsir Stephan trú sinni á að „það lifi, sem bezt var í sálu mín sjálfs“,
að sér látnum, og að hugsjónir sínar muni finna sér nýja túlkendur í framtíð-
inni (I: 210). Lokalínur „Kvelds“ kallast því á við „Bragamál“ (1891), upp-
hafskvæði sama bindis, þar sem segir að ljóð og nýliðun ljóðskálda sé öllum
þjóðum nauðsyn, því ,,[s]porlaust hverfur þú og þjóð þín, / skilirðu ei fram
skáldi að gjöf‘. En kvæðið er jafnframt bragfræðileg stefnuskrá:
Láttu í háttum meðan mátt
magnið hreyfa þinna ljóða
hvem þinn dýrgrip, allt sem átt,
auð þinn snauðum heimi bjóða -
fel ei lýsigullið góða,
ljósið þitt um lífsins nátt!
Stephan heitir trúfestu við ljóð bundin í hætti og knýr á um nauðsyn þess.
Andvökur og bréf Stephans bera vitni um það hversu ljúft og oftast létt
honum var að binda mál sitt, enda tilheyrði hann þeirri kynslóð íslendinga
sem ólst upp við bundið mál sem ríkan þátt í daglegu tali, hvort heldur var
með því að flytja eigin kveðskap eða annarra, í erli dagsins, jafnt sem á hátíða-
stundum. Kvæði Stephans eru einatt á eðlilegu talmáli, sem hripar niður í
ljóðstafi og rím með þeim hætti að lesandinn verður að ákveða hvort hann les
með áherslur á línuskiptingu og rím eða les eftir greinamerkjum, sem slævir
hljóðklifunina en dregur fram eðlilega talmálshrynjandi. Til að sýna muninn
línuskipti ég eftir greinamerkjum vísunni um „Landauðna-land“, í ofan-
greindu bréfi til Jóhanns M. Bjarnasonar:
Sviðið allt er sandroks-ský.
Sjón mín er ei skýrri en það,
að missa áttir í eyðimörku nýrri.
í vísum sem þessari var Stephan fyllilega í takt við kall samtímans um að
skáld skyldu leitast við að láta formið ekki yfirbuga eðlilega talmálshrynj-
andi.
X