Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Side 31

31
a) Sál­rænt­ svið. Goleman segir að til sé „gamalt orð um þá hæfni sem felst í tilfinninga-
greind“, það er að segja skapgerð eða skapfesta (1995, bls. 285). Meinið er að skapg­erð
er undur víðtækt hugtak sem erfitt er að festa hendur á, ekki hvað síst í kennslu barna
og unglinga. Sama gildir um „heilbrigða sjálfsmynd“ og „lífssýn“ sem höfundar L
hnykkja á (L, bls. 9 og 121). Það eru einmitt útblásin hugtök af þessu tagi sem bakað
hafa tilfinningagreindarfræðunum ýmiss konar vandræði, eins og við sáum í síðasta
hluta. v­itaskuld hefur aristóteles ekki minni hug á því en Goleman að börn öðlist
heillaríka skapgerð. En fyrir honum skiptir meira máli að einbeita sér að tilteknum,
vel afmörkuðum tilfinningahneigðum, svo sem hneigðinni hl­ut­t­ekning­u sem einkenn-
ist af sársauka vegna þeirrar skoðunar að einhver annar hafi sætt óverðskulduðu
óláni. Með því að rækta slíkar hneigðir þegar þær eiga við, en útrýma öðrum sem ósið-
legar teljast, svo sem meinfýsi: gleði yfir óverðskulduðu óláni annarra, byggjum við
smám saman upp heildstæða skapgerð (sjá nánara yfirlit hjá Kristjáni Kristjánssyni,
2006a, kafla 3). Hið „sálræna svið“ lífsleiknikennslu verður þannig ekki skapgerðin
sjálf heldur einstakar skapgerðarhneigðir sem eru mælanlegri, viðráðanlegri og höndl-
anlegri.
b) Al­mennt­ l­ífsmarkmið. Tilfinningagreindarpróf eiga, samkvæmt Goleman, að vera
áreiðanlegri en greindarpróf við að spá fyrir um velfarnað. En hver er sá velfarnaður?
Goleman er fremur loðinn í svörum um það efni þó að hann tali á víxl um „árangur“,
„lífskjör“, „velgengni“, „álit“ og „lífshamingju“ til að lýsa velfarnaðinum (1995, bls. 34
og 36). í síðari verkum sínum leggur Goleman enn ótvíræðari áherslu á árangur mæld-
an í beinhörðum peningum: að fólk með sterka tilfinningagreind auki gróða fyrirtækj-
anna sem það vinnur hjá mun meira en fólk sem eingöngu hefur til að bera sterka
rökhæfni (2002, bls. 251). Goleman hefur nú orðið raunar, að því er virðist, mun meiri
hug á heildartilfinningagreind fyrirtækja en einstaklingsbundinni tilfinningagreind.
Strax í fyrstu bók hans má þó greina hina efnahagslegu og ósiðferðisbundnu slagsíðu:
Dæmin sem hann tekur af velfarnaði eru ýmist af árangri á vinnumarkaði (mældum í
lífskjörum) eða huglægri (starfs)ánægju.
Hjá aristótelesi myndar hver tilfinningadygð skapgerðarhneigð sem tengist loka-
marki (t­el­os) mannlífsins, farsældinni eða hinni mannlegu heill, þannig að hún stuðlar
í senn að þessu lokamarki og er hluti þess (1995, I, bls. 205–211 [1094a1–1095a27]). Það
hæfir aðeins skepnum að leggja farsældina að jöfnu við ánægju og fjármunir eru ekki
heldur sú farsæld sem við leitum; „þeir nýtast aðeins vegna einhvers annars“ (1995, I,
bls. 214 og 216 [1095b19–21 og 1096a6–10]). Farsæld aristótelesar er á endanum hreint
siðferðilegt hugtak; það er óhugsandi að njóta farsældar án þess að vera góð mann-
eskja. v­itaskuld geta menn orðið fyrir ytri ógæfu í lífinu sem grefur undan farsæld
þeirra en engu að síður skín innri fegurð þeirra í gegn í mótlætinu þegar þeir „afbera
þolgóðir margvíslegar árásir ógæfunnar“ (1995, I, bls. 235–239 [1100a1–1100b35]). Til-
finningagreindarhugtak Golemans er ekki siðvætt á sama hátt; séu einhver tengsl hjá
honum milli tilfinningagreindar og dygðugs lífernis þá eru þau eingöngu reyndar-
atriði, þannig að dygðuga lífernið verður heppileg aukageta sömu eiginleikanna og
tryggja velgengni í lífinu.
Það verður að segja höfundum L til hróss að hérna hafa þeir vit fyrir Goleman:
KRISTJÁn KRISTJÁnSSon