Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Side 34

34
hins vegar af hættunni við að reyna að bæla réttmæta reiði vegna þess að það auki
líkamlega spennu og blóðþrýsting að reyna að kveða slíkar tilfinningar í kútinn í hita
leiks (1995, bls. 59 og 171). Með öðrum orðum: Reiði er aðeins viðunandi ef hún er
hreint röklegt viðbragð, laust við tilfinningar, eða ef lífeðlisfræðilegi fórnarkostnaður-
inn við að reyna að milda hana er meiri en ávinningurinn. Hvergi vottar fyrir kenn-
ingu aristótelesar um nauðsynina á að herða á of mildri reiði þegar það er siðferðil­eg­a
viðeigandi. Goleman áréttar þetta enn í síðari verkum sínum. Þar er okkur tjáð að
„neikvæðar“ tilfinningar „geri fólk ófært til vinnu“ og „rýri tilfinningagreind“ og við
minnt með velþóknun á hið búddíska viðhorf að „þjakandi“ tilfinningar veikli okkur
heilsufarslega en „nærandi“ tilfinningar styrki okkur (1997, bls. 34).
afstaða höfunda L til þessa efnis er nokkuð tvíbent. Þeir fylgja Goleman í að hvetja
til skapstillingar og þess að börn læri að ala á „jákvæðum viðhorfum“ í eigin garð
og annarra. Þau eigi þannig að venja sig af óæskilegum hugsunum og viðbrögðum
með jákvæðu „sjálfstali“ (L, bls. 11, 49, 60–61 og 78). Síðar í L skilur þó sem betur
fer leiðir með höfundunum og Goleman er þeir árétta að reiðitilfinning geti átt rétt
á sér þegar hún beinist að réttri persónu: á viðeigandi stað og stund (L, bls. 78–79).
L vinnur þannig í raun betur úr upphafsorðum tilfinningagreindarbókar Golemans
en Goleman sjálfur. Engu að síður hefði ég kosið að skýrar og afdráttarlausar væri
hnykkt á þeim aristótelísku sannindum að tilfinningakennsla, til dæmis um reiði, geti
fullt eins falist í því að espa of veikar tilfinningar – vekja tilfinningaleg dauðyfli af
svefni – og að sefa of sterkar (sjá Kristján Kristjánsson, 2005).
f) Áhrif á sjál­fið. Goleman fullyrðir að rannsóknir á tilfinningagreind leiði til ákveð-
inna vísinda: „sjálfsvísinda“. Hvað felst í þeim? Jú, annars vegar „sjálfsvitund“ eða
„sjálfsþekking“ þar sem maður lærir að bera kennsl á eigin tilfinningar; hins vegar
„sjálfstjórn“ eða „sjálfsagi“ þar sem maður lærir að sefa eða eyða neikvæðu tilfinn-
ingunum, fresta fullnægingu langana og láta skynsemina ráða (1995, bls. 268 og 285).
v­ald á sjálfinu leiðir svo af sér jákvæða sjálfsmynd sem er mælikvarði á tilfinninga-
greind (sjá d) hér að framan).
Goleman virðist ekki gera sér grein fyrir því að hann er hér að miklu leyti að endur-
vekja hina platónsku hugmynd (sem aristóteles og Goleman sjálfur hafa keppst við
að andæfa) um að tilfinningar okkar séu rúnar viti og þurfi stöðugt vegsögn kaldrar
skynsemi. aristóteles viðurkennir að vísu að þolgæði og sjálfsagi séu illskásti kost-
urinn þegar annars sé ekki völ; en í tilfinningauppeldi eigi ekki að stefna að slíku
heldur því að tilfinningarnar sjálfar séu svo þrungnar af skynsemi að þær þurfi engr-
ar ytri leiðsagnar við (1995, I, bls. 277; II, bls. 122–124 [1109a33–35; 1150a9–37]). Sjálf
hins dygðuga manns er ekki klofið og sjálfu sér sundurþykkt heldur heilt og óskipt:
Tilfinningar hans og vitsmunir eru eitt. Ef hægt er að tala um að einhver „sjálfsvís-
indi“ leiði af tilfinningakenningu aristótelesar þá eru það vísindi sjál­fsvirðing­arinnar:
Hinn dygðugi maður temur sér tilfinningahneigðir sem lúta innri stjórn og stuðla að
siðferðilegri sjálfsvirðingu hans. Það er meðal annars ástæðan fyrir því að geðlausi
maðurinn (sem kann ekki að reiðast) hefur ekki í raun til að bera tilfinningadygðina
geðprýði: Hann er ekki nógu vandur að virðingu sinni til að reiðast þegar við á.
Höfundar L eyða miklu rými í sjálfsvísindi í anda Golemans og reka sig á sömu
L Í FS LE IKn I oG T I L F InnInGAGRE InD