Andvari - 01.01.2009, Blaðsíða 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
Það kemur nú forsetanum í koll og traust á honum hefur hríðfallið að því
er kannanir sýna. En á meðan hann talaði ákaft fyrir útrásinni var ánægjan
með hann hins vegar meiri en nokkru sinni, samkvæmt könnunum. Líklega
er sönnu næst að í þessu felist vitnisburður um sjálfsmynd þjóðarinnar sem
fellur nú ört eins og loftvog í skörpum veðrabrigðum.
Svo margir hagfræðingar hafa látið ljós sitt skína eftir hrunið að tilgangs-
lítið er fyrir leikmenn að velta fyrir sér úrræðum og afleiðingum þessara
eða hinna aðgerða stjórnvalda. Hagfræðingunum ber illa saman. Þeir sem
stýrðu málum á meðan þjóðarskútuna rak upp á sker höfðu líka sér við hlið
hópa hagspekinga sem í krafti sinnar þekkingar hefðu kannski átt að geta
séð váboða og varað við. Annaðhvort gerðu þeir það ekki eða ekki var á þá
hlustað. Og þegar svo er: hvaða möguleika hefur almenningur til að byggja
traust sitt á úrræðum stjórnvalda, hver sem þau eru hverju sinni?
Atburðir eins og þeir sem gerst hafa á íslandi síðasta ár, bankahrunið og
það sem því fylgdi, hafa skekið allt samfélagið. Við höfum upplifað búsá-
haldabyltingu, stjórnarskipti, umskipti í yfirstjórn seðlabanka og fjármála-
eftirlits. Við höfum fyllst reiði yfir Icesavemálinu, við skynjum sorg og von-
leysi þeirra sem höllum fæti standa og horfa fram á að tapa eigum sínum,
atvinnu og jafnvel lífsgrundvelli. Það er spurt um aðgerðir til að bjarga heimil-
unum og vonandi hillir undir þær þegar þetta er ritað í lok september.
Þetta ástand hefur sannarlega leyst úr læðingi mikið tilfinningarót. Og
auðvitað er þar kominn frjór jarðvegur fyrir æsingamenn og lýðskrumara.
Það þarf ekki lengi að lesa bloggsíður til að rekast á skrif sem lýsa helst fólsku
og mannhatri. Svona viljum við ekki hafa þjóðfélag okkar. Við höfum trúað
því að við byggjum í velferðarþjóðfélagi sem veitti okkur í annan stað frelsi
og mannréttindi en sæi líka um að enginn þyrfti að líða neyð, að við búum
við öryggisnet sem grípur þá sem skrikar fótur svo þeir falli ekki. Þetta er
það norræna módel sem mörgum er hugstætt og sú ríkisstjórn sem nú situr
vill kenna sig við. Það er auðvitað ekki fullkomið fremur en önnur mannanna
verk, en er samt sú þjóðfélagsskipan sem best hefur reynst.
*
Eru atburðir síðasta árs, hér heima og í öðrum löndum, til marks um skipbrot
kapítalismans? Og ef svo er, hvað á að koma í staðinn?
Þetta reifar Jón Ormur Halldórsson stjórnmálafræðingur í blaðagrein á
liðnu sumri sem heitir „Stóra spurningin“. Og sú spurning er einmitt þessi:
Getur eitthvað komið í stað kapítalismans? Jón Ormur bendir að sjálfsögðu
á þau víti til varnaðar sem tuttugasta öldin hefur skilið eftir sig í ógnarstjórn
sem annars vegar byggist á þjóðernisofstæki nasismans í Þýskalandi og hins
vegar skefjalausri kúgun kommúnismans í Sovétríkjunum. Það er raunar eftir-