Andvari - 01.01.2009, Blaðsíða 30

28
SIGURÐUR E. GUÐMUNDSSON
ANDVARI
fundi í maí 1934.22 í þessi spor hafa síðan aðrir vesturevrópskir jafn-
aðarmannaflokkar fetað og sú hefur líka orðið raunin hér á landi. Þeir
breyttust úr því að vera „þröngir“ og róttækir stéttaflokkar í það að vera
opnir og frjálslyndir vinstriflokkar. Það var eflaust fyrir áhrif frá jafn-
aðarmannaflokkum Norðurlanda og hugsjóninni um þjóðarheimilið
og samvinnu verkalýðs og miðstéttanna, að Alþýðuflokkurinn tók upp
þessa stefnu fyrir miðja tuttugustu öldina.
Þótt fræðilegar umræður um samfélagsmál hafi, af skiljanlegum ástæð-
um, legið að mestu niðri í Evrópu á stríðsárunum, átti það þó ekki
við umjþau örfáu lönd, sem voru frjáls. í þeim hópi voru Bretland og
Island. I nóvember árið 1942 birti Sir William Beveridge hið merka rit
sitt, Social Insurance and Allied Services, er brezka ríkisstjórnin hafði
skipað hann og nefnd manna til að semja. Var það yfirgripsmikil greinar-
gerð um hið nýja samfélag, sem taka skyldi við í Bretlandi er styrjöld-
inni lyki, svo að forðast mætti það ógnarástand, er Bretar glímdu við
eftir fyrri heimsstyrjöldina og langt fram á fjórða áratuginn. Efnislega
kvað hún á um alhliða öryggi þegnunum til handa, er þeim skyldi
tryggt, allt frá vöggu til grafar (Social Security Paci)P
Þó að þess sé enginn kostur að lýsa öryggisáætlun Beveridge lávarðar
í fáum orðum, verður samt að greina frá helztu grundvallaratriðum
hennar, vegna þeirra miklu áhrifa, sem hún virðist hafa haft á stjórn-
málastörf Gylfa Þ. Gíslasonar og reyndar einnig sumra íslenzkra
ríkisstjórna, þar á meðal viðreisnarstjórnarinnar. Beveridge kvað mikil-
vægast af öllu að treysta og festa atvinnulífið í sessi, þegar eftir stríð,
svo að það væri þess umkomið að mynda grundvöll velferðarríkisins.
A grundvelli þess ætti svo að lögleiða almannatryggingakerfi, sem
tryggði konum mæðralaun, sjúklingum sjúkrabætur, barnabætur barna-
fjölskyldum, ellilífeyri eldra fólki til handa og slysa- og örorkubætur,
að öðru ótöldu. Allir skyldu greiða framlög til þess og allir eiga rétt á
framlögum úr því, án tillits til efnahags. Almennt heilbrigðis- og sjúkra-
húsakerfi skyldi lögleitt, er allir ættu ókeypis aðgang að. Jafnframt
skyldi almenn skólaskylda leidd í lög, svo að öll börn ættu sama rétt á
menntun og ekkert þeirra þyrfti að fara á mis við skólalærdóm vegna
efnaskorts foreldranna. Einnig skyldu húsnæðis- og skipulagsmál þjóð-
arinnar tekin til gagngerrar endurskoðunar með það að markmiði að
stórbæta lélegan húsakost landsmanna, sem og umhverfi og skipulag
allt.