Hugur - 01.01.2006, Síða 64

Ó2
JónA. Kalmansson
Út frá þessu og ýmsu öðru mætti ef til vill lýsa lífsskilningi Sókratesar í gróf-
um dráttum á þessa leið. Til er sjónarhóll sem birtir okkur líflð sem einstaka
gjöf eða lán. Sá sem viðurkennir að lífið sé fengið að láni, og ber kennsl á eðli
lánsins — meðal annars fegurð þess — lifir óhjákvæmilega á annan veg en sá
sem h'tur á það sem sína „eigin“. Líf hans markast í ríkari mæli af eiginleik-
um á borð við þakklæti og staðfestu. Þakklæti sitt sýnir maður með því að
bregðast við lífinu á vissan hátt; með því að svara því sérstaka kalli sem lífið
sjálft er. Hver einstaklingur hefur einstakt verk að vinna og enginn annar en
hann sjálfur getur komist að því hvert þetta verkefni er. Að finna þessa köll-
un krefst vissrar tegundar rannsókna sem miða að því að skoða skilin milli
raunveruleika og blekkingar, reyndar og sýndar, hins ósvikna og hins svikna.
Þakklætið vegna lífsins birtist því í mynd ákalls: „Þekktu sjálfan þig!“ Það
birtist sem áheit um að berjast gegn ákveðinni tegund blygðunarleysis gagn-
vart blekkingu, sinnuleysi og hégómaskap í sjálfum sér og öðrum. Þess vegna
þarfnast hver maður skýrrar hugsunar til að geta dæmt réttilega í ljósi sannra
mælikvarða, og þess vegna er það „ekki aðeins óhæfa í sjálfu sér að orða hugs-
anir illa, heldur er það skaðvænlegt fyrir sálina" (Faidón 115). Hlutverk hvers
manns er að þekkja köllun sína — og inna hana af hendi án þess að krefjast
ávinnings eða launa. Hann getur ekki einu sinni verið viss um að verk hans
skili neinum árangri: „Eg veit ekki, hvort ég hef farið rétt að né hvort mér
hefur nokkuð orðið ágengt. Um það verð ég leiddur í allan sannleika á leið-
arenda, ef guð vill“ (Faídón 69). Og eins og hann örvæntir ekki um árangur
verka sinna þá örvæntir hann ekki um hvenær þeim lýkur; hann óttast ekki
dauðann og reynir ekki að flýja örlög sín. Jafnvel þótt aðstæður séu honum
öndverðar og rás atburða önnur en hann ætlaði þá axlar hann það sem hon-
um er ætlað að bera og treystir forlögunum; „enginn sannur maður hefur
áhyggjur af því hvort hann hfir lengur eða skemur, eða setur sér það eina
markmið að halda lífi, heldur felur hann guðinum að ákveða allt þetta og trú-
ir á það sem konur segja, að enginn fái flúið örlög sín. Þá er hægt að fara að
hugsa um hvernig manni ber að hfa þessu lífi, hvort sem það er langt eða
stutt" (Gorgías 512). Það eina sem hann óttast er að gera rangt því þá brýtur
sálin í bága við sjálfa sig og dæmir sig í glötun. Og hann hvorki þarf né vih
gera á hlut annarra vegna þess að hann hefur ekkert markmið (peninga, völd,
nautn, áht ...) sem krefst þess. Honum er aðeins eins hlutar vant, að leita
hins góða og öðlast fuhkomnun. Slíkur maður hefiir nægan styrk til að
standast bæði freistingar og hótanir þessa heims: „Þar sem skyldan kallar
getur ekkert haggað honum" (Gorgtas 507). Meðan hann hfir er hann íbúi í
borg réttlætis og umgengst sjálfan sig og aðra sem borgara í slíku ríki. Hvort
slík borg er efnislegur veruleiki skiptir ekki máli: „Engu skiptir hvort hún er
eða verður nokkurs staðar: hann lætur sig varða mál hennar einnar og engr-
ar annarrar“ (Rtkið 592 B).
Ég læt þessa örstuttu lýsingu - sem er líklega, þegar allt kemur til alls,
lýsing á einhverju sem ekki er hægt að lýsa - nægja sem vísbendingu um lífs-
skilning Sókratesar. I honum er fólgin djúp og glaðvær viðtaka h'fsins -