Hugur - 01.01.2006, Síða 218

2IÓ
Ritdómar
náttúrugaldri var handverkið hafið til
vegs og virðingar hjá menntamönnum,
en ólíkt eðlisfræði sólmiðjukenningar-
innar ná rætur tilraunaspekinnar aftur til
13. aldar.4 Francis Bacon, sem var einn
af hugmyndasmiðum tilraunaspekinnar
á 17. öld, hafði hins vegar eklci mikið álit
á þeim sem stunduðu náttúrugaldur því í
Novum Organum (1620) sagði hann iðk-
endur hans „hafa gert fáar uppgötvanir,
og þær smávægilegar og líkastar blekk-
ingum“.5 Með orð Bacons í huga gæti
einhverjum þótt þessi tenging náttúru-
spekinnar við náttúrugaldur undarleg en
eins og raunvísindasagnfræðingurinn
John Henry hefúr bent á þá er „ástæða
þess að við tengjum ekki lengur nátt-
úrugaldur við hugmyndir okkar um
galdra einmitt sú að grunnhugmynd
hefðarinnar hefur verið innlimuð í
heimsmynd raunvísindanna".6 Tilrauna-
spekin var ekki síður hluti af „vísinda-
byltingu" 16. og 17. aldar en sólmiðju-
kenningin, en það undirstrikar þá
staðreynd að til þess að öðlast fullan
skilning á eðli raunvísinda má ekki
greina á milli kenningar (theory) og
framkvæmdar (practice).7
Sá hluti kaflans um „vísindabylting-
una“ þar sem fjallað er um samband trú-
ar og raunvísinda á 16. og 17. öld er
mjög áhugaverður og kjarni hans sá að
„eitt helsta markmið vísindabyltingar-
mannanna" hafi verið „að treysta grund-
völl trúarinnar" (251). Þetta er að mati
ritdómara besti hluti bókarinnar því
hann stuðlar að því að ryðja úr vegi þeirri
landlægu hugmynd að raunvísindi og trú
hafi alltaf átt í stríði.
Eins og áður segir greinir Andri á
milli „stærðfræðihefðarinnar" og „til-
raunahefðarinnar". Innan eðlisvís-
indanna, segir Andri, tóku stærðfræði-
greinarnar stórstígum framförum á
tímum „vísindabyltingarinnar", sem
leiddi til upphafs „hinnar hefðarinnar,
tilraunagreinanna" (257). 1 ljósi þess sem
ritdómari hefur sagt um framlag nátt-
úrugaldursins til tilraunaspekinnar
gengur þessi söguskoðun ekki upp.
Andri sækir túlkun sína til greinar eftir
Thomas Kuhn frá 1976 þar sem því er
haldið fram „að lítið samspil hafi verið á
milli þessara tveggja hefða á 17. öld“
(260), sem að mati Andra stenst nána
skoðun (262). Raunvísindasagnfræðing-
urinn Peter Dear hefúr hins vegar á
grundvelli ítarlegra rannsókna á frum-
heimildum fært sannfærandi rök fyrir
því að mun meira samspil hafi verið á
milli „stærðfræðihefðarinnar", nánar til-
tekið náttúruspekinnar, og „tilrauna-
hefðarinnar", eða öllu heldur tilrauna-
spekinnar, en Andri og Kuhn gefa til
kynna.8 Dear ítrekar þessa túlkun í nýrri
grein þar sem hann segir náttúruspekina
hafa í grundvallaratriðum breyst á tíma-
bili „vísindabyltingarinnar" á þann veg
að „afúrðir tilrauna voru auglýstar sem
meiriháttar siðferðisleg réttlæting á nátt-
úruspekinni. Þessi breyting birtist sem
hin svo kallaða tilraunaspeki er [...] með
tímanum framkallaði nokkrar undra-
verðar breytingar á náttúruspckinni".
Þetta rekur Dear m.a. til Bacons, sem
strax árið 1605 „reyndi að gefa þá mynd
af náttúruspekinni, þvert á hinn hefð-
bundna akademíska og aristótelíska
skilning, að hún feli nauðsynlega í sér
hagnýtingu eða gagnsemi".9 I þessu felst
að lýsing Andra á „vísindabyltingunni“,
þ.e. tilkomu sólmiðjukenningarinnar,
sem „stórri byltingu" fær ekki staðist. I
nýrri kennslubók um upphaf nútíma-
raunvísinda er lögð sérstök áhersla á
þessa túlkun, enda segir þar að „það sé
alveg ljóst að hinn hefðbundni sktlning-
ur á Vísindabyltingunni gangi hrcinlega
ekki upp“.10 Þetta þarf að hafa í huga við
lestur lokakafla bókarinnar um sól-
miðjukenninguna, sem gefúr yfirlit yfir
ævi og störf Kópernikusar, Brahes,
Keplers, Galíleós og Newtons. Þetta
voru forvígismenn þess sem réttara er að
kalla „stærðfræðibyltinguna".11
Rétt er að staldra aðeins lengur við
byltingarhugtakið og notkun þess sem
tækis til að túlka söguna. I nýrri grein
eftir breska raunvísindasagnfræðinginn
Jonathan Hodge gerir hann notkun