Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 36

34
David Hume
regluna; þegar við sönnum að sömu reglunni megi beita á þessi dæmi þar sem
hann skynjaði ekki eða fann áhrif hennar, hlýtur hann að álykta að þegar á heild-
ina er litið liggi sökin hjá honum sjálfum og að hann skorti næmið sem er nauð-
synlegt til að gera hann meðvitaðan um sérhvert fagurt einkenni og lýti á hvaða
ritsmíð eða ræðu sem er.
Viðurkennt er að það sé fullkomnun sérhvers skilningarvits eða hæfileika að
skynja með nákvæmni hin minnstu viðföng sín og láta ekkert fram hjá sér fara.
Því smærri sem hlutirnir eru sem skynjanlegir eru auganu því fíngerðara er þetta
hffæri og því vandaðri gerð þess og samsetning. Góðir bragðlaukar eru ekki próf-
aðir með sterkum bragðtegundum, heldur með samblandi smárra efnisparta þar
sem við getum samt skynjað hvern part þrátt fyrir smæð hans og blöndun við
afganginn. A líkan hátt hlýtur skjót og skörp skynjun fegurðar og ljótleika að vera
fullkomnun hins andlega smekks okkar, og ekki getur maður verið ánægður með
sig meðan hann grunar að einhver kostur við eða galli á ritsmíð hafi farið óséður
fram hjá honum. I þessu tilfelli reynast fullkomnun mannsins og fullkomnun
skilningarvitsins eða tilfinningarinnar vera sameinuð. Mjög næmur gómur getur
oft verið til mikilla óþæginda bæði þeim manni sem í hlut á og vinum hans. En
næmur smekkur á fyndni eða fegurð hlýtur ætíð að vera ákjósanlegur eiginleiki, af
því að hann er uppspretta allra fáguðustu og saklausustu nautna sem mannlegt
eðli er móttækilegt fyrir. Þetta er samdóma álit alls mannkyns. Hvar sem hægt er
að föllvissa sig um næman smekk er víst að það hlýtur velþóknun. Og besta leiðin
til að ganga úr skugga um það er að skírskota til þeirra fyrirmynda og megin-
reglna sem einróma samþykki og reynsla þjóða og tímabila hafa staðfest.
En þótt auðvitað sé mikill munur á einstaklingum með tilliti til næmis stuðlar
ekkert frekar að því að auka og bæta þennan hæfileika en pjálfun í ákveðinni list
og tíð skoðun eða íhugun ákveðinnar tegundar fegurðar. Þegar hlutir af hvaða tæi
sem er ber í fyrsta sinn fyrir augað eða ímyndunaraflið er tilfinningin sem er þeim
samfara óljós og ruglingsleg, og hugurinn er að miklu leyti ófær um að skera úr
um kosti eða galla. Smekkurinn getur ekki skynjað hina margvíslegu eiginleika
verksins, enn síður greint hið sérstaka einkenni hvers þeirra um sig og gengið úr
skugga um eiginleika þess og stig. Dæmi hann heildina almennt fallega eða ljóta
er það hið mesta sem hægt er að vænta. Og jafnvel þennan dóm mun óþjálfaður
einstaklingur líkast til kveða upp hikandi og með fyrirvara. En geföm honum
kost á að afla sér reynslu í þessum hlutum og tilfinning hans verður nákvæmari og
hárfín. Hann skynjar ekki aðeins kosti og galla hvers hluta heldur auðkennir hina
sérstöku tegund hvers eiginleika og úthlutar henni viðeigandi lofi eða lasti. Skýr
og greinileg tilfinning fylgir honum meðan hann er að skoða hlutina, og hann
greinir einmitt það umfang og þá tegund velþóknunar eða vanþóknunar sem hver
hluti er eðlilega lagaður til að framkalla. Mistrið sem áður virtist grúfa yfir hlutn-
um eyðist: hffærið nær meiri fullkomnun í starfsemi sinni og getur dæmt, án þess
að eiga á hættu að gera mistök, um kosti hvers verks. í stuttu máli, sömu leikni og
lipurðar sem þjálfun gefur framkvæmd hvaða verks sem er, er einnig aflað með
sömu aðferðum þegar dæma skal um það.
Svo gagnleg er þjálfun til að greina fegurð að áður en við getum kveðið upp