Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 50

48
Stefán Snævarr
hefur Roberts lög að mæla. Sjálfur tel ég að tilfinningar myndi einn flokk,
kenndirnar eru það lím sem heldur ýmsum flokkum tilfinninga saman, gerir þá
að einu fyrirbæri. Það fylgir sögunni að á sínum sokkabandsárum (í bók sinni The
Passions) neitaði Solomon því alfarið að geðshræringar væru tengdar skynjunum.
Þá kenningu dró hann síðar til baka í grein með ógnarlöngu heiti (Solomon
2003:16).7 Það var skynsamleg ákvörðun eins og sést af eftirfarandi: Vissulega eru
þess dæmi að menn hafi geðshræringar án þess að finna kenndir. Ofsareitt fólk
sem gengur berserksgang er oft nánast meðvitundarlaust í bræði sinni og skynjar
því ekkert. Hvað sem því líður þá höfum við uppgötvað að erfitt er að sjá hvaða
not við hefðum fyrir geðshræringarhugtakið ef geðshræringu fylgdu aldrei
kenndir og það jafnvel þótt geðshræringar væru skoðanakyns eins og Solomon
ætlar. Þá væri enginn munur á venjulegri skoðun, til dæmis á fjarlægðinni til
tunglsins, og þeim skoðunum sem eiga þátt í að skapa geðshræringar. En nú kann
einhver að segja að geðshræring tjái gildismat og slíkt mat greini geðshræringar
frá öðrum skoðunum, til dæmis nefndri skoðun á tunglfirrð. Vissulega má til
sanns vegar færa að geðshræringar séu gegnsósa af gildismati. Meinið er að skoð-
un getur tjáð gildismat án þess að vera geðshræring. Eðlisfræðingur sem segir
afstæðiskenninguna réttmæta eða vel rökstudda fellir vissulega gildisdóm um
kenninguna en sá dómur hefur ekkert með geðshræringar að gera. Öðru máli
gegnir ef hann er stoltur yfir því hve vel hann rökstyður kenningu sína. Einn af
innviðum stoltsins er gildisdómur: „Rökstuðningur minn er gðður“. Og þótt eðlis-
fræðingurinn sjálfur sé ef til vill kaldur fiskur sem finnur vart til kennda þá væri
stolt varla til nema hinn dæmigerði stolti einstaklingur hefði einhvern tímann
firndið fyrir jákvæðum víbrum er hann hugsaði um eigið ágæti. Því má telja næsta
víst að dæmigerðri geðshræringu fylgi venjulega kennd. Menn skynja yfirleitt
eitthvað ef menn reiðast þótt til séu frávik frá þeirri reglu, samanber áðurnefnt
dæmi um blinda bræði. Þess vegna sé ég enga sérstaka ástæðu til að ætla að
hugtakið um tilfinningu sé gervihugtak sem spanni óskyld fyrirbæri. Reyndar slæ
ég tvær flugur í einu höggi og hrek náttúruhyggjuna því greining mín (bæði í c)
og d)) sýnir að ef við upplifðum aldrei neitt væri geðshræringarhugtakið inn-
takslaust.
e) Um jjölbrigði geðshræringa: Þó ég telji að alhæfa megi um tilfmningar þá efast
ég um að hægt sé að draga allar geðshræringar í sama dilk. Efi minn eflist við lest-
ur rita eftir kanadíska heimspekinginn Charles Taylor. Sá greinir í reynd milli
tveggja gerða geðshræringa þótt hann orði hugsanir sínar talsvert öðruvísi en
áðurnefndir kappar (hann greinir ekki milli geðshræringa og kennda, talar bara
um „feelings'j. Hann dregur mörk milli geðshræringa sem eru sjálfstilvísandi (e.
subject-referring) og þeirra sem ekki eru það. Sjálfstilvísandi geðshræringar varða
sjálfsmynd okkar miklu, skömmustukennd er gott dæmi. Kannski skammast
Nonni sín fyrir að roðna í tíma og ótíma því honum finnst það veikleikamerki.
Sjálfsmynd hans er neikvæðari fyrir vikið, hann vill ekki vera maður sem ávallt
roðnar. Öðru máli gegnir um skyndilegan ótta sem Nonni finnur til þegar hann
7 A okkar dögum er Martha Nussbaum eini vitskenningarsmiðurinn sem þverskallast við að viðurkenna þátt
skynjana í geðshræringum (Nussbaum 2001: 62).