Hugur - 01.01.2007, Page 91

Málsvörn
89
mínum í hagnýt og hversdagsleg efni. Ég veit ekki hvort Jón telur heimspekilega
hugtakagreiningu vera markmið í sjálfri sér - ef svo er þá gengur hann jafnvel
lengra en hversdagsmálsspekingarnir af skóla Austins og Ryles á síðustu öld er
töldu hugtakagreiningu aldrei nema fyrsta skrefið - en slíkt virðist þó mega ráða
af þeim orðum hans að greining mín sé góð þó að hagnýtingin sé skelfileg. Þar er
ég öldungis ósammála Jóni; ég tel greiningu á siðferðishugtökum einskis virði ef
hún gerir okkur ekki, á endanum, að betri mönnum. Hér má hyggja að því að
megnið af háskólakennslu minni fer í að búa verðandi kennara undir að kenna
börnum gott siðferði, meðal annars að „reiðast rétt“; ég teldi það hálfgerða tíma-
sóun að stunda einbera hugtakagreiningu með kennaranemum. Þetta er hluti af
„menntahugsjón“ minni sem Jón hefur illu heilli ekki fundið, enda segir hann að
sú hugsjón birtist fyrst og fremst í linnulausri baráttu gegn póstmódernisma (s.
251-252). Ég sem hélt sjálfur að baráttan gegn póstmódernisma væri aðeins lítil
hliðargrein þeirrar hugsjónar!
3-3
Þó að Jón sé almennt áægður með greiningu mína á stórmennskunni sem hug-
taki þá er hann ósáttur við þá skilgreiningu mína á auðmýkt — er ég hafna sem
lesti í sömu ritgerð - að hún byggist á vanmati á eigin siðferðisgildi. Jón telur að
ég rugli þar saman auðmýkt sem sprettur af vanmetakennd og auðmýkt sem
sprettur af þeirri ákvörðun eða lífsafstöðu að hefja sig ekki upp yfir annað fólk:
Hin síðari „er samskonar afstaða og þegar fólk lætur vera að hælast um af afrek-
um sínum, gerir ekki mikið úr sigrum sem það hefur unnið og breytir ekki tengsl-
um sínum við annað fólk jafnvel þó að það hafi náð meiri árangri á ýmsum svið-
um“ (s. 247). Atli Harðarson gerir svipaða athugasemd við skilgreiningu mína á
auðmýkt og lýsir viðhorfi hins auðmjúka á ekki óhkan hátt og Jón: Hinn auð-
mjúki tíni ekki til langsótt rök í því skyni að réttlæta sjálfan sig eða kunngera
vammir annarra og hann staldri fremur við h'fslán sitt og framlag annarra til þess
en eigin afrek til að skýra árangur sinn í lífinu.35
Ég er sannast sagna ekki viss um hvort hér er um efnislegan ágreining að ræða
milli Jóns og Atla annars vegar og mín hins vegar eða aðeins ágreining um orða-
skilning. I fyrrnefndri umfjöllun sinni um stórmennskuna lýsir Aristóteles fjór-
um manngerðum: a) þeim sem er mikils virði (siðferðilega) og telur sig mikils
virði, það er stórmenninu, b) þeim sem er lítils virði en telur sig mikils virði, það
er hinum hégómlega/hrokafulla, c) þeim sem er lítils virði og telur sig lítils virði,
það er hinum hógværa án stórmennsku, og að lokum d) þeim sem er mikils virði
en telur sig lítils virði. Það kemur skýrt fram í lýsingunni á stórmenninu að það
hælist ekki af afrekum sínum né gerir mikið úr eigin sigrum; það er þannig hóg-
vært og af hjarta lítiUátt (í hversdagslegri merkingu þeirra orða á íslensku). Þetta
er raunar meginástæða þess að ég tel „mikillæti" óheppilega þýðingu á „megalo-
psychia". En ef stórmennið er lítiUátt hvað eigum við þá að kalla manngerð d)
35 Sjá „Auðmýkt" Atla, einkum s. 154 og 163.