Hugur - 01.01.2007, Side 97

Heimspeki semfrœðikenning eða iðja?
95
setninga sinna og að hún getur ekki vísað þeirri ábyrgð frá sér, á vit einhvers
konar formlegs kerfis.
Annað atriði er líka athyghsvert. Hugmyndina um heimspeki sem meðferð er
að finna hjá höfundum sem sjaldnast eru nefndir í tengslum við Wittgenstein -
nefnilega Nietzsche og Foucault. I síðustu verkum sínum, sem kenna má við
rannsókn á siðferðinu, fjallaði sá síðarnefndi ítarlega um samhengi heimspeki og
sjálfsskilnings.7 Þannig varð fyrir honum óhefðbundinn skilningur á heimspeki
sem h'fsmáta sem þó var, í grófum dráttum, útbreiddur frá fornöld til nýaldar og
greinir sig helst frá skilningi nútímans á heimspekinni að því leyti að litið var á
hana sem iðju - andlegt nám með umbreytingu hugans að markmiði. Skyldleiki
þessara tvegga sviða, sem haldið er vandlega aðgreindum í fræðaheimi samtím-
ans, má túlka sem skipbrot meðferðartúlkunarinnar eða sem frjóan sameiginleg-
an grundvöll sem hægt er að byggja á.
Hér á eftir mun ég fyrst rekja hvernig meðferðartúlkunin greinir sig frá hefð-
bundinni túlkun á Tractatus (annar hluti) og útskýra þá höfnun á „raunverulegu
merkingaleysi" sem er kjarni meðferðartúlkunarinnar (þriðji hluti). Þá mun ég
sýna hvernig þessi túlkun neyðir mann af braut rökgreiningarhefðarinnar hvað
fjögur grunnatriði heimspekinnar snertir (fjórði hluti) og að endingu benda á
nokkur atriði sem eru sameiginleg hugmyndinni um heimspeki sem meðferð og
sögulegri greiningu Foucaults á andlegu eðli (spiritualité) fyrir tíma Descartes
(fimmti hluti).
II
Spennan á milli formála og bókarloka
Meðferðartúlkunin á Tractatus reynir að gera ákveðnu atriði skil sem fyrri túlk-
anir hafi ekki tekið nógu alvarlega. Hefðbundnar túlkanir byggja umfram allt á
setningum 1-6.53 í Tractatus og reyna að þróa kenningar sem segja eitthvað um
eðli tungumálsins og rökfræði þess. Þessar setningar snerta á rökfræðilegri setn-
ingafræði, siðfræði, sjálfsveru og að sjálfsögðu „eftirmyndarkenningunni" sem
segir að setningar og veruleikinn í rökfræðilegu formi hans (sem ekki er hægt að
tjá) hangi saman. Á móti þessu spyr meðferðartúlkunin hvernig „kenningar“ sem
unnar eru úr áðurgreindum setningum taki á yfirlýsingunni undir lok bókarinnar
(6.54), að sá sem skilji Wittgenstein átti sig á því að þær setningar verksins sem á
undan eru gengnar séu merkingarlausar. Hér kemur til hin fræga myndlíking um
stigann sem lesandinn kastar frá sér eftir að hafa klifrað upp. Meðferðartúlkunin
segir að þessa líkingu verði að lesa með hliðsjón af formálanum, þar sem Witt-
genstein útskýrir markmið Tractatus - að draga mörk hugsunarinnar. Þessi tvö
textabrot standa fyrir andstæða póla: í byrjun er markmiðunum lýst og í lokin er
því eindregið neitað að eitthvað merkingarbært hafi verið sagt. Hvernig geta
7 Varðandi Foucault, Nietzsche og sifjafræðina sem aðferð sem vísar til sjálfrar sín sjá Martin Saar, Selbst-Kritik,
doktorsritgerð, Frankíurt am Main 2004.