Hugur - 01.01.2007, Side 117

Undantekningarástand
115
hafa ekki stöðu laga öðlast lagalegan mátt. Þetta þýðir í raun að lagalegur máttur
er breytilegur, ótiltekinn hlutur sem valdhafar innan ríkisins og byltingarsamtök
geta gert tilkall til. Undantekningarástand er rými lögleysunnar þar sem laga-
legur máttur án laga er í húfi. Lagalegur máttur af þessum toga er vissulega dul-
arfullt fyrirbæri, eða öllu heldur tilbúningur sem lögin notast við í þeim tilgangi
að koma lögleysunni fyrir innan eigin vébanda. En hvaða skilning eigum við að
leggja í dularfullt fyrirbæri af þessum toga, fyrirbæri sem gerir lögunum kleift að
lifa af eigið afnám og athafnar sig sem hreinn máttur í undantekningarástand-
inu?
Hinn sérstaki eiginleiki undantekningarástandsins birtist ljóslifandi ef maður
skoðar tiltekið úrræði rómverskra laga sem telja má hina upprunalegu mynd þess:
iustitium. Þegar öldungaráðið fékk viðvörun um aðstæður er virtust ógna lýðveld-
inu eða stofna því í hættu, sendi það frá sér svokallað senatus consultum ultimum,
þar sem konsúlum (eða staðgenglum þeirra, og öllum borgurum) var gert að grípa
til allra mögulegra aðgerða til að tryggja öryggi ríkisins. Senatus consultum fól í sér
tilskipun og yfirlýsingu um tumultus, það er, undantekningarástand sem orsakað-
ist af innri óreiðu eða uppreisn og afleiðing þess var hin opinbera yfirlýsing um
iustutium.
Orðið iustitium - sem er sett saman á sama hátt og solstitium (sólstöður) — þýð-
ir bókstaflega „að stöðva lagakerfið, ius, eða slá því á frest“. Rómverskir málfræð-
ingar útskýra orðið á eftirfarandi hátt: „Þegar lögin stöðvast, rétt eins og sólin við
sólstöður." Þar af leiðandi var iustitium frestun laganna sjálfra fremur en stað-
bundin frestun hluta af réttarkerfinu. Ef við viljum koma höndum á eðli og form-
gerð undantekningarástandsins verðum við allra fyrst að gera okkur ljósa þver-
stæðukennda stöðu þessarar lagalegu stofnunar sem felst einfaldlega í að mynda
tómarúm í lögunum, svæði sem er algjörlega án ius. Leiðum hugann að því ius-
titium sem Cicero nefnir í einni af Filippísku ræðunum. Her Antoníusar er á leið
til Rómar og konsúllinn Cicero ávarpar öldungaráðið með eftirfarandi orðum:
„Eg tel nauðsynlegt að lýsa yfir tumultus, að láta boð út ganga um iustitium og
búast til bardaga.“ Hefðbundin þýðing á iustitium sem „skarð í lögunum" virðist
hér býsna marklaus. Þvert á móti snýst málið um það að þegar hættan steðjar að
er gripið til þess að aflétta þeim lagalegu hömlum sem stjórnvaldið leggur á hegð-
un manna - eða, þegar öllu er á botninn hvolft, banninu við því að deyða annan
borgara án umboðs frá alþýðu manna.
Andspænis þessu rými lögleysunnar sem rennur á ofbeldisfullan hátt saman við
rými borgarinnar, virðast bæði höfundar úr fornöld og nútímanum sveiflast milli
tveggja. hugmynda sem stangast á: annað hvort að láta iustitium svara til hug-
myndarinnar um algjöra lögleysu þar sem allt vald og allar lagalegar formgerðir
eru afnumin, eða skilja það sem sjálfa fullgervingu laganna þegar þau standast á
við heild þess sem er í raun.