Hugur - 01.01.2007, Page 143

Ótti á tímum óryggis
141
Byrjum á því að skoða þær breytingar á samfélagsgerðinni sem fylgja einstakl-
ingsvæðingunni. Þar ber hæst breytta virkni stétta og hópa, án þess þó að um
upplausn þeirra sé að ræða.29 Minnkandi ítök verkalýðshreyfinga, „frelsi" á vinnu-
markaði og „jafnrétti" kynjanna (svo fátt eitt sé nefnt) draga úr samheldni hópa
og stétta eins og franski félagsfræðingurinn Pierre Bourdieu hefiir sýnt fram á.30
Abyrgðin á lífi einstaklingsins, sem í nútímanum var sameiginlegt verkefni ein-
staklingsins og þeirra samfélagseininga sem hann tilheyrði, færist í eftirnútíman-
um í auknum mæli yfir á hann sjálfan. Hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar verður
að veruleika með „valfrelsi" einstaklinganna. Meint valfrelsi felst í úrvali á lausn-
um eða vörum markaðarins sem lúta rökvísi áhættustjórnunar. Á öðrum stað hef
ég gert grein fyrir hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar, tengslum hennar við
áhættustjórnun og meintu náttúrulegu réttmæti hennar:
Einstaklingarnir og sá sjálfsskilningur þeirra sem orðræða nýfrjálshyggj-
unnar framleiðir, eru einstaklingar á markaði, sjálfsverur í samkeppni
hvor við aðra: Sjálfsveran sem rekstrareining. Einstaklingurinn sem fyr-
irtæki, verktaki. Hegðan einstaklingsins, sjálfstýring hans, lýtur sömu
rekstrarlegu rökvísinni og rekstur fyrirtækja, rökvísi sem leitast við að
hámarka það auðmagn sem er til ráðstöfunar, rökvísi sem reiknar út
áhættur, hvort og hvernig megi mæta þeim, og hvort mögulegur hagnað-
ur sé áhættunnar virði. Þessi rökvísi krefst aðlögunar, straumlínulögunar
og sveigjanleika. Einstaklingurinn eða sjálfsveran á samkvæmt þessari
hugmyndafræði að vera fær um að meta áhættur og taka ákvarðanir:
Annaðhvort með því að tryggja sig gagnvart áhættum eða með því að
taka þær. Blandi ríki eða samfélag sér í þetta áhættumat og þessa ákvarð-
anatöku, skerðist valfrelsi einstaklingsins og frjáls samkeppni. Slík íhlut-
un sé ónáttúrulegt (og þar með óréttmætt) inngrip í gang náttúrunnar.31
Það sem er náttúrulegt eða sjálfgefið frá sjónarhóli nýfrjálshyggjunnar er sam-
keppnin, þar sem hið meinta náttúrulögmál er samkvæmt skilningi hennar lög-
mál samkeppni og (úr)vals.321 þessu „ríki náttúrunnar" stendur einstaklingurinn
fyrst stakur í samkeppni við aðra staka, síðan „velur“ hann félagsleg tengsl sam-
kvæmt rökvísi fyrirtækjarekstursins. Þannig er staklingurinn skilgreindur út frá
rökvísum rekstrarákvörðunum sínum sem eru ávallt þvingaðar að því leyti sem
rökvísin er ekki hans eigin heldur markaðarins.
Samkvæmt þessari hugmyndafræði tilheyrir einstaklingurinn ekki sjálfkrafa
stétt eða hópi heldur stendur hann frammi fyrir sjálfssköpun sem felst í vali á
29 Enda er eitt af einkennum eftirnútímans að framleiða hluta af skipulagi nútímans og fella það að hinu nýja
skipulagi. Sjá Hjörleifiir Finnsson, „Af nýju h'fvaldi", Hugur (2003).
30 Sjá Pierre Bourdieu, „Kjarni nýfrjálshyggjunnar", þýð. Björn Þorsteinsson, Almetiningsálitið er ekki til, ritstj.
Davíð Kristinsson, Rcykjavík 2007.
31 Hjörleifiir Finnsson, „Af nýju h'fvaldi", Hugur (2003), s. 184.
32 3 Sannfæringarmáttur orðræðu nýfrjálshyggjunnar felst að stóru leyti í því að skipulagið sem hún boðar virðist
vera náttúrulegt.Til þess notar hún grófgerðar túlkanir á þróunarkenningu Darwins í anda Herberts Spcncer,
sem yfirfæra náttúrlögmál (úr)vals yfir á samfélagið. Hið náttúrulega er eðh málsins samkvæmt sjálfgefið og
óumdeilanlegt. Sjá Hjörleifur Finnsson, jVf nýju h'fvaldi", Hugur (2003), s. 184.