Hugur - 01.01.2007, Page 172

170
Davíð Kristinsson
andi, m.ö.o., þeir hafi ekki viljað fljóta með fjöldanum sofandi að feigðarósi!“S5
Og í bréfi til starfsbróður síns skrifar Matthías: „Mitt álit (í fám orðum) á
unitarismus, sem ég þykist þekkja betur en aðrir hér, er sá, að hann er fremur fyrir
lærða og góða trúmenn, eða trúaða vísindamenn og spekinga, en fjöldann [...]
vulgus vult decipi [fjöldinn vill láta blekkja sig].“56 Söfnuður Matthíasar á Islandi
var nokkuð frábrugðinn þeim frjálslyndu menntamönnum sem verið höfðu stoð
únítaratrúar erlendis: „til þess að vera sannur únitari þarf meiri menntun en
landar vorir hafa, nema útvaldir séu. Ekki svo að skilja að ég sjái fært, þótt vildi,
að stofna hér enskan eða amerískan Unitarasöfnuð, shkt yrði fiaskó“.57 Matthías
áleit hugmyndir únítara varasamar ómenntuðu sóknarfólki eða „alþýðu sem vanist
[hafði] valdboðinni trú“ en hvatti hins vegar starfsbræður sína óspart til að lesa
Channing.58
Eins og margir upplýstir menntamenn var Channing of frjálslyndur fyrir hina
íhaldssamari kristnu rétttrúnaðarsöfnuði sem byggðu á hugmyndum kalvínskrar
guðfræði um forlagatrú og spillt manneðli. Arið 1819 tók hann upp hanskann fyr-
ir kristni únítara sem hann aðgreindi frá rétttrúnaði (kalvínista) sem „smáni
manneðlið", „dragi máttinn úr sjálfsumbótum", og álíti „að Guð velji úr hinum
spillta fjölda nokkra sem verði hólpnir“.591 predikuninni „Eftirmynd Guðs“ (1828)
finnum við síðan grunnstefin í siðferðilegri fullkomnunarhyggju únítara. Chann-
ing segir markmið trúarinnar „að leiða í ljós hina guðlegu eftirmynd innra með
okkur“ því „sönn trú felst í því að áforma, sem hið mikla markmið okkar, að verða
í auknum mæli eftirmynd hinnar æðstu veru.“ Það sem gerir okkur kleift að „líkja
eftir Guði“ skýrir Channing svo: „I okkur sjálfum búa frumefni guðdómleikans“;
„mikilleiki hans [Guðs] er fólginn í óendanleika eiginleika sem við búum sjálf
yfir“;6° vjg berum „fræ sömu fullkomnunar." Channing vill þannig „vekja menn til
vitundar um hinn himneska fjársjóð innra með þeim“.61 Slík trú stefnir að „full-
komnun mannssálarinnar" og styður því „vinnu manna í þágu eigin fullkomn-
unar.“ Þessi „trú á mikilleika mannssálarinnar" er andstæð trú sem leitast við að
„halda mannsandanum niðri“. Dýrkun almáttugs skapara „úrkynjast auðveldlega
í þrælsótta, oflof, sjálfsfyrirlitningu".62 Oðru máli gegnir þegar manninum verður
ljóst að sá sem raunverulega lofsyngur veraldarsmiðinn lofsyngur í sama vetfangi
sjálfan sig: „Það að heiðra hann felst [ekki] í ófrjóum lofsöng sem skilur okkur
55 Formáli Matthíasar að þýðingu hans á „Unítara-trúnni“ eftir Charles W. Wendte, Rœður, greinar ogpistlar,
frumsamdir ogpýddir, Landsbókasafn Islands-Háskólabókasafn, handritadeild 2814 4to.
56 Bréf Matthíasar Jochumssonar (til síra Jóns Bjarnasonar 29. maí 1890), Akureyri, 1935, s. 279. Vestur-íslenskir
trúbræður Matthíasar nefndu únítaratrú sömuleiðis „trú skáldsins og vísindamannsins" (N.N., „Vegna hvers
erum vér Unitarar?", Heimir 1905, s. 255).
57 Bréf Matthíasar til Þórhalls Bjarnarsonar, 13. mars 1910, safn Steingríms Eiríkssonar hrl. (einkaeign).
58 Bréf Matthíasar Jochumssonar, s. 329. Matthías gaf kunningjum sínum á þriðja tug eintaka af heildarverki
Channings sem hann hafði fengið að gjöf frá breskum únítörum sem styrktu fjárhagslega „únitara-postulann
í Norðurlandi". Sjá Þórunni E. Valdimarsdóttur, Upp á sigurhaðir. Saga Matthíasar Jochumssonar, Reykjavík:
JPV útgáfa, 2006, s. 339.
59 Channing, „Unitarian Christianity", Selection From the Works ofWilliam E. Channing, Boston: American Unit-
arian Association, 1855, s. 206.
60 Channing, „Likeness to God“, Ihe Complete Works of William Ellery Channing, London: Routledge 1884, s.
234.
61 Sama rit, s. 237.
62 Sama rit, s. 234.