Hugur - 01.01.2007, Side 193

Milli Guðs ogjjöldans
191
við um Emerson því ef við lesum áfram í texta hans kemur að loknum hrakyrðum
um ijöldann eftirfarandi fullyrðing:
Fjöldinn er ófullnuma dýr, eigi fjarri simpansanum. En einingarnar sem
þessi fjöldi er samsettur úr eru geldingar, og sérhver eining getur orðið
býflugnadrottning. [...] Að segja fjöldann illkvittinn er ekki illa meint,
ekki til komið af illgjörnu hjarta athugandans, heldur er einfaldlega átt
við að meirihlutinn sé óþroskaður, og ekki enn kominn til sjálfs sín.174
Fyrir hálfri annarri öld áleit Emerson meirihluta manna ómenntaðan í víðum
skilningi þess orðs og ástæðulaust að fegra þá staðreynd. Menntunar væri þörf til
að úr þessum ómenntuðu mönnum gætu orðið einstaklingar sem iðka sjálfs-
menntun eða sjálfsrækt. Þetta er það sem Emerson á við þegar hann talar um
þörfina á því að tvístra hinum meinta fjölda. Vaxtarmöguleikar mannsins eru hins
vegar ekki þeir sömu óháð því hvar gripið er niður í heildarverk Emersons. Líkt
og hjá Channing sjáum við víða fúllyrðingar á borð við að allir menn geti vaxið til
fúfls. Stundum hljómar það fremur eins og sumir hafi frá náttúrunnar hendi meiri
möguleika en aðrir þótt aflir hafi neistann og séu því færir um einhvern vöxt. En
á heildina litið einkennast skrif Emersons og únítaranna, ólíkt skrifum Nietz-
sches, af trú á möguleika sérhvers manns til að fullkomna sig. Mér virðist Róbert
í orði kveðnu deila þessari trú með þeim fyrrnefndu - „Sérhvert mannsbarn er
hafsjór innri möguleika og náttúrugæða"175 — um leið og hann telur ranglega að
Nietzsche sé sömu skoðunar.
Fylgispekt
Þótt stórmenni séu ekki á hvetju strái eru það að endingu vaxtarmöguleikar sér-
hvers einstaklings sem eru í sviðsljósinu í skrifúm Emersons og Róberts Haralds-
sonar. Höfúðóvinur hins sanna einstaklings er „konformismi" sem er skilgreindur
svo í samnefndum fyrirlestri sem fluttur var á kirkjuþingi íslenskra únítara í
Winnipeg árið 1908:
Hugsanin sem í orðinu felst er sú, að eitthvað sé sett til fyrirmyndar og
fyrirsagnar er maðurinn á að líkjast og haga sér eftir, og þegar margir
geta gjört það myndast heild, þar sem allir einstaklingar, ásamt öllum
hópnum til samans, hafa öll sömu einkenni til að bera. En komi það svo
fyrir að einn úr hópnum fari og signi sig öðruvísi en hinir, og hugsi um
leið aðrar hugsanir [...] þá er hann orðinn „Nonconformist", ósamráður
öllum hinum, er einn og allir eru eitt og eins. Orðin „Conformity“ og
„Nonconformitý' [...] taka yfir [...] baráttuna milli einstaklingsins og
heildarinnar, þar sem heildin reynir að samlaga alla einni viðtekinni
hegðan, skoðun, ímynd, en einstaklingurinn ósjálfrátt, vegna sinna eigin
174 Emerson, „Considerations by the Way“, s. 1082-1083.
175 Róbert H. Haraldsson, „Um ólánsleiðir að hamingjunni“, s. 32.