Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 17

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
meðal annars vegna þess að þau heiti geta valdið
ónauðsynlegum heilabrotum hjá nemendum, en lút-
sækin kom binda lút af því að þau eru súr, og sýru-
sækin kom binda sýru af því að þau innihalda lút!
Daufkyrningur
Þá er komið að granulocytus neutrophilicus, sem í
handriti Orðanefndar nefnist hlutleysiskyrningur.
Auðvelt er að spá því að það orð verði ekki vinsælt í
daglegu amstri við úrlestur blóðrannsókna. Hér er
því þörf á nýjum tillögum. Sé kyrningaleiknum haldið
áfram má stinga upp á öðrum orðum eins og til
dæmis bleikkyrningur, vegna litunarviðbragða; dauf-
kyrningur, vegna lítilla viðbragða gegn sýrum og lút;
eða tvíkyrningur, vegna þess að þessar frumur inni-
halda tvær tegundir af frymiskornum. Gaman væri
að heyra fleiri tillögur og ferskar hugmyndir.
Kjarnar kyrninganna
Umræðu um hvítkyrninga er þó síður en svo lokið.
Kjarnar kyrninganna eru margbreytilegir að útliti og
því eru þessar frumur oft nefndar polymorpho-
nuclear leukocytes á ensku. Enn má leita í grísku til
útskýringar, en orðið polys merkir þar marg- eða
fjöl- og morphe táknar form eða gerð. Kjarna þess-
ara frumna mætti því kalla fjölgerðarkjarna og frum-
urnar fjölgerðarkjörnunga. Þetta er ekki nógu lipurt
og stytting í fjölkjörnunga gengur heldur ekki, því
það orð hæfir betur frumum, sem hafa marga kjarna.
Ýmislegt smálegt
I ÞESSUM ORÐAÞÆTTI VERÐUR FJALLAÐ UM
ýmislegt smálegt. Læknar og aðrir, sem lesa
þessar línur, eru hvattir til að senda
hugmyndir, tillögur og athugasemdir til Orðanefndar
Læknafélaganna, Domus Medica, Egilsgötu 3, 101
Reykjavík, eða til undirritaðs á Rannsóknastofu
Háskólans v. Barónsstíg, pósthólf 1465, 121 Reykja-
vík. Nokkrir læknar hafa þegar komið á framfæri
tillögum og verða þeim gerð skil síðar. Sérstaklega er
óskað eftir tillögum að orðum fyrir þau fræðiorð í
Iðorðasafninu, sem eru merkt með spurningarmerki
„?“ í stað þýðingar.
Heiladauði
Fyrst verður gripið niður í ritstjórnargrein um dauða-
skilgreiningu og líffæraflutninga í febrúarhefti Lækna-
blaðsins 1990. Höfundur ræðir meðal annars um
notkun orðsins heiladauöi, sem er þýðing á „brain
death". Hann telur að þetta orð, „heiladauði", geti
valdið misskilningi í umræðu og stingur upp á að hug-
leitt verði hvort í þess stað megi nota orðið „heila-
drep".
Flipkjörnungar, geirkjörnungar
Á ensku og amerísku læknaslangri er polymorpho-
nuclcar leukocyte oft stytt í „poly“. Þá kemur í hug-
ann íslenska gælunafnið Fjölli (fjölkjömungur) sem
notað er fyrir mannsnafnið Fjölnir. Iðorðasafnið
nefnir þessar frumur flipkjarna hvítfrumur, en þar
er verið að vísa í útlit kjarnanna. Kjarnar fullþroska
hvítkyrninga greinast venjulega í 3-5 samtengda flipa
eða snepla, og eftir því nefnast frumurnar segmented
leukocytes, sem vel fer á að nefna flipkjörnunga.
Önnur tillaga í íðorðasafninu gerir ráð fyrir að
segmented cell fái hið stirðlega heiti kjarnadeilda-
fruma. Þá liggur fyrir tillaga í Nomina Histologica
um að klofinn kjarni, nucleus segmentalis, fái heitið
geirakjarni til samræmingar við heiti í Nomina
Anatomica þar sem segmentum í líffæri er kallaður
geiri. I framhaldi af því má gera tillögu um að frum-
urnar verði kallaðar geirkjörnungar.
Stafir og sneplar
Þessar tvær tillögur má skoða í samhengi við aðgrein-
ingu á óþroskuðum kyrningum með staflaga kjörn-
um, sem í daglegu tali nefnast stafir, og þroskuðum
kyrningum með margskipta kjarna (segment), sem
mætti þá nefna flipa, snepla eða geira. Það kæmi
jafnvel til greina að taka upp nýyrðið flipill, en sam-
stæðan „stafir og sneplar“ hljómar þó óneitanlega
betur en „stafir og fliplar".
FL 1990; 8(5); 4
Undirritaður leggst eindregið gegn því að orðið
drep verði notað í þessu samhengi. Islenska orðið
drep er haft til þýðingar á fræðiheitinu necrosis, en
það táknar hvorki frumu- né líkamsdauða heldur
„þá myndbreytingu sem verður ífrumum og vefjum
eftir dauða þeirra í lifandi líkama“. Höfundur vísar í
orðið hjartadrep og telur það sambærilegt við hcila-
drep = brain death, en svo er ekki, því að hjartadrep
táknar infarctus myocardii = fleygdrep í hjarta.
Heiladrep merkir því infarctus cerebri, staðbundið
drep í heilavef. Brain death táknar hins vegar
heilaskemmd sem er svo alger og útbreidd að engin
merki finnast um heilastarfsemi. I Iðorðasafninu er
brain death þýtt sem heiladauði, en segja má að það
sé að vissu marki óheppilegt, til dæmis í samanburði
við notkun orðsins „hjartadauði" í merkingunni
„dauðsfall afvöldum hjartasjúkdóms“.
Hér er því ekki nóg að þýða ensku orðin beint,
heldur þarf hugmyndin um hugtakið, sem að baki
liggur, að komast til skila. Um brain death mætti
nota samsetningar eins og til dæmis „alger heila-
skemmd“, en betra væri að finna eitt lipurt orð um
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 17