Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 37

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
hafa veruleg áhrif á líf og hegðun manna. í nýrri þýð-
ingu á sjúkdómsgreiningasafni geðlækna er sornu-
tization disordcr nefnt líkamcirask. Sú þýðing er
ekki nógu góð að dómi undirritaðs. Orðið líkamarask
er of almennt - rask merkir truflun eða umrót - og
gefur haria lítið til kynna um það hvaða fyrirbæri
verið er að tákna.
Somatization disorder
Fyrrgreindur fyrirlesari var svo vinsamlegur að lána
undirrituðum sumt af fundarefni sínu. Fram kemur
að fyrirbærinu er þannig lýst að sjúklingarnir séu ein-
göngu konur og að sjúkdómsferillinn hefjist fyrir
þrítugt með margvíslegum líkamlegum einkennum.
Einkennin eru það mikil eða alvarleg, að áhrifanna
gætir í daglegu lífi þeirra og hegðun, og fyrr eða síðar
leita þær sér meðferðar. Líkamleg skýring finnst ekki
þrátt fyrir nákvæma skoðun og rannsóknir. Einkennin
halda áfram og ný bætast við þrátt fyrir ýmis konar
meðferð. I flestum tilfellum leiða kvartanir sjúkling-
anna fyrr eða síðar til ýmis konar inngripsrannsókna
og aðgerða, sem ekki gera þeim neitt gagn hvað varð-
ar linun einkenna og þjáninga. Hins vegar spilla þær
iðulega líkama kvennanna og gefa tilefni til fylgi-
kvilla og nýrra einkenna. Rannsóknir virðast hafa
leitt í ljós að einkenni þeirra séu ekki fleiri eða alvar-
legri en annarra, en að mat á eigin líkamsástandi og
heilsufari sé brenglað þannig að öll líkamleg ein-
kenni séu oftúlkuð.
Tillögur
Fyrirlesari lagði meðal annars til að þær konur, sem
fengið hafa ofangreinda sjúkdómsgreiningu svo
óyggjandi sé, fái að vita hvað á seyði er. í því felst
vafalítið að þeim skuli gefin fullnægjandi lýsing á
fyrirbærinu og tjáð heiti þess. Heitið verður því bæði
að vera lýsandi og lipurt. Það þarf að vera sæmilega
nákvæmt sem fræðiheiti og má ekki vera særandi eða
meiðandi fyrir þá sjúklinga sem þjást af kvillanum.
Hér með er óskað eftir nýjum tillögum að fræði-
orði fyrir somatization disordcr. Sjúkdómasótl
hugnast undirrituöum ekki sem best. Orðið sótt
væri gott að geta notað eingöngu um smitsjúk-
dóma og farsóttir. Sótt hefur hins vegar án efa
verið tekið hér upp í merkingunni þrálát ásókn í
eitthvað. Af ofangreindri lýsingu verður þó ekki
ráðið að um beina ásókn í sjúkdóma sé að ræða. -
Meira í næsta pistli, en til bráðabirgða er kastað
fram tveimur tillögum: cinkcnnasýki eða kvilla-
veiki.
FL 1992; 10(3); 4
Somatization disorder
í SÍÐASTA PISTLI VAR NOKKUÐ RÆTT UM
sjúkdómsfyrirbærið soinatization disorder,
sem fyrrum var nefnt hysteria. Lýst var eftir
tillögu að íslensku heiti sem væri í senn nógu
nákvæmt sem fræðiheiti og nógu lipurt til að nota í
almennri umræðu og viðtölum við sjúklinga. Nýjar og
betri tillögur hafa þó ekki borist og ástæða er því til að
ítreka beiðni um tillögur eða athugasemdir.
í pistlinum var gagnrýnd sú þýðing, sem nýlega
var tekin inn í sjúkdómsgreiningasafn geðlækna,
heitið líkamarask, vegna þess hversu almenn
merking þess orðs væri, það er líkamleg truflun.
Soniatization disorder er hins vegar sértækt og
vandlega skilgreint sjúkdómsfyrirbæri, sem ein-
göngu kemur fyrir hjá ungum konum og felst meðal
annars í holdtekju eða líkömnun (somatization)
persónulegra eða félagslegra vandamála.
Conversion disorder
Hjá karlmönnum þekkist nokkuð sambærilegt fyrir-
bæri, sem kallast á fræðimálinu conversion disordcr
og er væntanlega sama fyrirbæri og Iðorðasafnið
kallar conversion hysteria eða fötlunarsvörun. Það
nefnist fötlunarrask í fyrrgreindu safni geðlækna.
Þessu fyrirbæri er lýst svo, að það feli í sér brottfall
eða breytingu á einhverri líkamsstarfsemi þannig að
um líkamlegan sjúkdóm virðist vera að ræða. Engin
vefræn skýring einkenna finnst þó við rannsóknir og
geðrænar ástæður eru taldar valda trufluninni. Líkam-
leg einkenni sjúklings eru ekki undir stjórn viljans, en
þó gera þau honum kleift að komast hjá einhverju
óþægilegu eða erfiðu og að fá stuðning, sem hann
annars ekki hefði fengið. Röksemdin að baki þessu
sérkennilega heiti er sú að um sé að ræða umsnúning
eða umbreytingu (conversion) geðrænna vandamála
í líkamlega mynd.
Fötlunarrask
Heitið fötlunarrask stríðir illa gegn máltilfinningu
undirritaðs, sérstaklega í samanburði við orðið jarð-
rask. Síðarnefnda orðið er notað þegar jörð eða jarð-
vegi er raskað, til dæmis af mönnum, tækjum eða
náttúruhamförum. Rask merkir truflun, ónœði eða
umrót samkvæmt íslenzkri orðabók Menningarsjóðs.
Fötlunarrask má því í allri einfeldni skilja þannig,
einkum í samanburði við fyrrgreint líkamarask, að
um rask á fötlun sé að ræða! Svo mun þó ekki vera,
heldur er orðið vafalítið hugsað þannig að á ferðinni
sé geðrask sem leitt hafi til líkamlegrar fötlunar.
I Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs er
nafnorðið convcrsion meðal annars þýtt sem um-
myndun, umbreyting og breyting. Fyrirbærið con-
29
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 37