Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 49

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
sé myndað af sögninni að skila. Hún hefur hins
vegar ekki þá merkingu að aðgreina. Páll getur þá
á móti haldið því fram að blóðið skili ýmsum
efnum út í skilunarlausnina og að skilun fari þá
fram. Hverjar sem endanlegar röksemdir og niður-
stöður málfræðinga verða, þá tekur undirritaður
afstöðu með Páli og hyggst framvegis nota skilun
en ekki skiljun. Þarna er komið lipurt og gott orð,
nýyrði sem skilst vel í réttu samhengi.
Frá landlækni
Ólafur Ólafsson hringdi og kom með tillögu um nýja
þýðingu á World Health Organization, sem hingað til
hefur verið kölluð Alþjóðaheilbrigðisniálastofnunin.
Þetta 11 atkvæða orð er full þörf á að stytta og tillaga
Ólafs er verulega til bóta í þá átt, Heimsheilsustofn-
unin. Vilji einhver skammstafa má nota HHS. Aðrar
tillögur?
FL 1993; 11(4): 6
Meira frá landlækni
Fyrr í vetur sendi Ólafur Ólafsson
stutt bréf, sem ekki hefur unnist ráðrúm til
að segja frá fyrr. Þar greinir hann frá því, að
í starfshópi, sem vann að undirbúningi að
hóprannsókn Hjartaverndar árin 1967-1968, hafi
orðið til eftirfarandi nýyrði:
algengi
áhættuþáttur
faraldsfræði
nýgengi
sérhæfni
(að) sía
skil
prevalence,
risk factor,
epidemiologia,
incidence,
specificity,
(to) screen,
discussion.
Flest hafa þessi orð ratað inn í íðorðasafn
lækna, en þakka ber upplýsingar um sögu þeirra.
Athygli skal vakin á því að íðorðasafnið notar
nafnorðið sértœki um specificity og sögnina að
kemba um ensku sögnina to screen. Margir nota nú
hins vegar sögnina að skima í stað sagnarinnar að
kemba og nafnorðið skimun í stað nafnorðsins
kcmbileit. Þá greinir Orðabók Máls og Menningar
frá því að hvorugkynsnafnorðið farald sé sömu
merkingar og karlkynsnafnorðið faraldur. Þess
vegna nota sumir fræðimenn heitið faraldsfræði og
aðrir faraldursfræði. Loks má benda á að orðin
umrœða og umræður eru sennilega oftar notuð til
þýðingar á enska orðinu discussion, heldur en
fleirtöluorðið skil.
Sómatískur
Heitið sómatísk deild er að skjóta upp kollinum í
skýrslum og stofnanamáli. Undirrituðum er ekki
kunnugt um það hvort þetta er innflutt sænsk eftir-
líking eður ei. Sjúkradeildir virðast nú skiptast í geð-
dcildir og sómatískar deildir. Heitið soma er komið
úr grísku og er ýmist notað til að tákna líkamann án
kynfrumna, búkinn án útlima eða hinn efnislega
líkama án geðs og sálar. Að auki er enska lýsingar-
orðið somatic oft notað til að vísa í líkamsvefi utan
innri líffæra.
Slanguryrðið „sómatískur" fer ekki vel í ís-
lensku máli og það hlýtur að vera hægt að gera
betur. Skorað er á orðhaga menn og hugsuði í
læknastétt að koma nú með tillögur til úrbóta. Til
að koma hugsanaferli af stað má nefna að soma er
líkami, kroppur, búkur, lík eða hræ, en ef til vill
kemur sitthvað fleira til greina.
Þungaöarkonur
I mars-hefti Læknablaðsins urðu meinleg mistök við
prentun einnar greinar. íslensku bókstafirnir „þ“ og
„ð“ urðu að lúta í lægra haldi fyrir stöfunum „p“ og
„d“ meðan greinin var á ferð sinni gegnum myrkvið
danskrar prentsmiðju. Þar kom vel á vondan eftir
endurtekna gagnrýni undirritaðs á slettur og slangur-
yrði starfsbræðranna. Nú fékk hann margfalda borgun
í „fyndni“ af ýmsu tagi og á einhvern hátt komst þetta
einnig til hinna haukfránu fréttamanna DV. Heilsu-
gæslulæknir á miðju Norðurlandi hringdi og mótmælti
þessari nýju stafsetningu. Hann sendi um leið þessa
ágætu limru sem hann sagði vera eftir ónafngreindan
kunningja sinn:
Lifum vér tímana tvenna
ef trúa má því sem menn kenna
í DV i' dag
um doktora-fag
og pylsaþyt pungaðra kvenna.
Ristarkrókur
Sami heilsugæslulæknir sagðist hafa það eftir konu úr
Svarfaðardal að hornið, sem myndast á milli leggs og
ristar framan við ökklann, væri gjarnan kallað ristar-
krókur í þeirri sveit. Undirrituðum tókst ekki að
finna latneskt fræðiorð í svæðalýsingarfræðinni sem
samsvaraði ristarkróknum, en engu að síður gæti
þama verið um gagnlegt heiti að ræða. Þannig má til
dæmis segja að þreifa megi fyrir ristarslagæð (arteria
dorsalis pedis) í miðjum ristarkróki. Þessu er hér með
komið á framfæri. Gaman væri að heyra frá öðrum
læknum sem rekast á skemmtileg eða óvenjuleg sjúk-
dóms- eða líffæraheiti.
FL 1993; 11(5): 6
Læknabladið/ fylgirit 41 2001/87 49