Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 50

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Rútína
A FRÆÐSLUFUNDI FYRR í VETUR NOTAÐI
fyrirlesari slanguryrðið „rútína“ svo oft að
undirrituðum var farið að þykja nóg um.
Orðið kom ýmist fyrir eitt sér eða í samsetningum og
virtist við nánari athugun notað með þremur örlítið
mismunandi blæbrigðum í merkingu. Fyrsta merk-
ingin var í ætt við íslensku orðin vani og venja. „Það
er algjör rútína að taka blóð við komu sjúklings á
deildina." Þarna hefði fyrirlesari getað sagt: „Það er
algjör venja...“ eða „Það er föst venja að taka blóð
við komu...“ og svo framvegis. Önnur merkingin var
fremur í ætt við lýsingarorðið venjulegur. „Talning á
hvítum (blóðkornum) er rútínurannsókn hér.“
Fyrirlesari hafði greinilega í huga samanburð við
vissar aðrar rannsóknir, sem venjulega eru ekki
gerðar og eru því ekki meðal vanaverka
rannsóknastofunnar eða sjúkrahússins. Þeirri
merkingu hefði hann getað komið til skila með því að
segja: „Talning hvítra blóðkorna er venjuleg
rannsókn (venjurannsókn, vanarannsókn eða vana-
verk).“ Þriðja merkingin var helst í ætt við fastmót-
aða hefð, rótgróinn sið. „Það sem gert er í rútínu
gengur alltaf best.“ Þarna hefði fyrirlesari til dæmis
getað sagt: „Það sem gert er samkvæmt fastmótaðri
hefð gengur alltaf best.“ eða jafnvel „Hefðbundin
verk takast alltaf best.“
Slanguryröi
Rútína er eill af þeim mörgu slanguryrðum sem segja
má að náð hafi vinsældum vegna hæfilegrar fjöl-
breytni í blæbrigðum merkingar og jafnframt vegna
sveigjanleika í túlkun. Allir læknar og flestir heil-
brigðisstarfsmenn og nemar í heilbrigðisfræðum geta
notað þetta orð þannig að það skiljist í réttu sam-
hengi, en flestir eiga erfitt með að finna eitt íslenskt
orð sem er sömu merkingar. Slanguryrðið hefur því á
vissan hátt öðlast sjálfstætt og eilíft líf. Það fær þá
merkingu sem á þarf að halda hverju sinni og af þeim
sökum verður það smátt og smátt ómissandi og allra
manna gagn. Nýlega skaut orðið rútína meira að
segja upp kollinum í virðulegri grein í Læknablaðinu.
Mörg fleiri slík orð má vafalaust finna í lækna-
slangri, en meðal þeirra algengustu eru lýsingar-
orðið klínískur og nafnorðið klínikk. Um þau var
lítillega rætt í október-pistlinum 1991. Óskað var
eftir tillögum til úrbóta, en lítið hefur orðið um
svör. Enn er því skorað á málhaga menn að beina
hugarorkunni um sinn að úrbótum á „klfnikkinni“
og að taka þá „rútínuna" með í leiðinni.
Það er álit undirritaðs að þessi orð geti vel átt
nokkurn rétt á sér í daglegu læknaslangri, en að
betur eigi að gera þegar haldnir eru vandaðir fyrir-
lestrar eða skrifaðar fræðilegar greinar. Ekki þarf
síst að vanda málfarið þegar rætt er við leikmenn,
hvort heldur það eru sjúklingar í einkaviðtölum
eða fréttamenn á snöpum eftir æsifréttum dagsins.
Belgur - belgmein
Enska heitið cyst er komið úr grísku, leitt af kystis,
sem þar merkir blaðra. Er þá ýmist átt við blöðrulaga
líffæri, svo sem þvagblöðru eða gallblöðru, eða sjúk-
lega blöðru, sem myndast hefur í vef eða líffæri.
Vesica er hins vegar latneskt orð, sem virðist merkja
nánast það sama, en er þó síður notað um sjúklega
blöðru. Cyst er þýtt með orðunum belgur eða blaðra
í íðorðasafni lækna og er þá alltaf átt við sjúklegt
fyrirbæri, vökvafyllt holrúm, oftast klœtt þekju og
gjarnan umlukið bandvefsvegg. Undirritaður hefur
hins vegar tekið ástfóstri við heitið belgmein og notar
þá heitið belgur í samsetningum og til styttingar
þegar við á. Meðal algengra belgmeina í húð eru til
dæmis cystis epidermalis og cystis dermoides, sem
kalla má húðþekjubelg og húðlíkisbelg. Orðanefndin
hefur á sínum tíma kosið að nefna síðara fyrirbærið
skinnlíkisblöðru.
Þó ekki væri til annars en að hafa gaman af, má
rifja upp að heitið dernioid er dregið af grísku
orðunum dermis, sem er heiti á innra lagi húðar
(L. corium), og eidos, sem merkir líkur. Nefndin
hefur kosið að nota heitið leður um dermis, þannig
að dermoid ætti samkvæmt því að nefnast leður-
líki. Hinu má þó ekki gleyma að gríska orðið
derma virðist hafa verið notað um húð án aðgrein-
ingar í þekju og leður. Húðlíki sýnist því vel við
hæfi sem íslenskt heiti á dermoid.
FL 1993; 11(6): 6
Heilsustofnun þjóðanna
í apríl-pistlinum (FL 1993;4:6) var sagt
frá tillögu Ólafs Ólafssonar, landlæknis, að
nýrri íslenskri þýðingu á nafninu World
Health Organization. Með skandínavíska fyrirmynd
í huga stakk hann upp á heitinu Heimsheilsustofn-
unin. Nýlega barst önnur tillaga, Hcimsstofnun
heilbrigðismála. Þriðja tiilagan kom frá Þórarni
Guðnasyni, lækni, sem sendi Orðanefndinni kveðju í
einum af sunnudagspistlum sínum í Morgunblaðinu,
nánar tiltekið þann 30. maí s.l. Þar leggur hann til að
44
50 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87
X